Η περίοδος αυτή για τους μαθητές της Γ΄ Λυκείου που έδωσαν ή δίνουν Πανελλήνιες εξετάσεις είναι κρίσιμη. Τόσο οι ίδιοι όσο και οι γονείς τους βιώνουν συναισθήματα έντασης, άγχους και φόβου για το άγνωστο.
Γράφει η Μαρία Ιωαννίδη,
Κοινωνική Λειτουργός – Οικογενειακή Θεραπεύτρια
https://www.facebook.com/maria.ioannidi.14
« Τα μονοπάτια φτιάχνονται περπατώντας » ( Φραντς Κάφκα )
Όλα τα παραπάνω συναισθήματα είναι απόλυτα φυσιολογικά δεδομένου των συνθηκών. Γνωρίζουμε ότι το άγχος είναι μια φυσιολογική αντίδραση σε μια αίτηση για την αντιμετώπιση απαιτητικών καταστάσεων ή και αλλαγών και εκδηλώνεται τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο.
Όταν αντιμετωπίζουμε στρεσογόνες καταστάσεις, λειτουργεί προστατευτικά και εποικοδομητικά για εμάς, καθώς μας κινητοποιεί να αναλάβουμε δράση και να «παλέψουμε» για την εκτέλεση ενός στόχου. Συντονίζει την προσπάθεια μας και ενισχύει την υπευθυνότητά μας. Βασική προϋπόθεση βέβαια να βιώνεται σε περιορισμένο βαθμό, να διαρκεί δηλαδή όσο διαρκεί και η συγκεκριμένη συνθήκη που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε, και να είναι ελεγχόμενο, να μην μας κατακλύζει δηλαδή και να παραμένουμε λειτουργικοί.
Σε αυτό το σημείο είναι καίριο να υπογραμμιστεί ότι όλοι οι άνθρωποι- και φυσικά οι έφηβοι δεν αποτελούν εξαίρεση- διακινούνται συναισθηματικά όχι από αυτά που συμβαίνουν, αλλά από την άποψη τους για αυτά που συμβαίνουν- το πώς δηλαδή τα νοηματοδοτούν.
Έτσι ακόμη και αν μια κατάσταση είναι κοινή για όλους, π.χ. πανελλαδικές εξετάσεις, ο καθένας αντιδρά με διαφορετικό τρόπο, γιατί πολύ απλά ερμηνεύει διαφορετικά την πληροφορία που απορρέει από αυτή την κατάσταση και δίνει το δικό του προσωπικό νόημα σε αυτή την εμπειρία. Κατά συνέπεια, είναι πολύ σημαντικό, ανεξάρτητα από τους γενικούς κανόνες, να πλαισιώνουμε τον κάθε έφηβο εξατομικευμένα, με στόχο όχι την εξάλειψη του άγχους (μη ρεαλιστική προσδοκία) αλλά το να μάθουν (τόσο οι έφηβοι όσο και οι γονείς τους) τρόπους να διαχειρίζονται το άγχος τους πιο αποτελεσματικά, πιο λειτουργικά για τους ίδιους.
Οι πανελλήνιες δεν αξιολογούν τον έφηβο ως προσωπικότητα ή ως αξία αλλά το γνωστικό του επίπεδο τη δεδομένη χρονική στιγμή
Το άγχος για τις εξετάσεις που βιώνουν οι έφηβοι είναι κομμάτι του άγχους απόδοσης. Πιο συγκεκριμένα, οι έφηβοι φοβούνται πώς αν δεν αποδώσουν καλά και αποτύχουν, θα απογοητεύσουν τους γονείς τους και τους άλλους σημαντικούς ανθρώπους στην ζωή τους, καθώς δεν θα έχουν κατορθώσει να ανταποκριθούν στις προσδοκίες τους. Φοβούνται ότι αν συμβεί αυτό, θα πάψουν να είναι αρεστοί και αγαπητοί σε εκείνους. Ένα άλλο κομμάτι, που ενισχύει το άγχος, είναι ο φόβος της ματαίωσης. Ο φόβος μήπως και διαψεύσουν τις προσδοκίες και τις φιλοδοξίες που τρέφουν οι ίδιοι για τον εαυτό τους. Πρόκειται επομένως για ένα νόμισμα με δύο όψεις, που εξαργυρώνει με πλήθος δυσλειτουργικών σκέψεων (“και αν αποτύχω;”, “δεν θα γράψω καλά”, “οι άλλοι έχουν προετοιμαστεί καλύτερα”, “δεν ξέρω τίποτα” κ.α.) και με διακίνηση συναισθημάτων νευρικότητας, θυμού, ανησυχίας, ευ συγκινησίας, απογοήτευσης κ.α. Συχνά επίσης ακούμε τους έφηβους να παραπονούνται για κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, συχνή ανάγκη για ούρηση, ξηροστομία, εμφάνιση δερματικών εξανθημάτων κ.τ.λ. (σωματοποίηση άγχους).
Ενθαρρύνετε τα παιδιά να μιλούν για τις αγωνίες και τους φόβους τους
Είναι σημαντικό οι γονείς να ενθαρρύνουν τους εφήβους τους να εκφράζουν τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τους φόβους που έχουν- να κάνουν δηλαδή το συναίσθημα τους “λέξεις” και όχι “σύμπτωμα”. Θα βοηθήσει να διερευνήσουν , μέσα από τον διάλογο με το παιδί τους, τι σημαίνει για τον ίδιο τον έφηβο η έννοια “επιτυχία”, τι στόχους εξυπηρετεί και για ποιόν χρειάζεται και αντίστοιχα η έννοια “αποτυχία”. Η αποτυχία στις εξετάσεις δεν ταυτίζεται σε καμία περίπτωση με την αποτυχία στη μελλοντική ζωή των εφήβων. Να “απαντήσουν” στους φόβους που ενδεχομένως εκφράσουν οι έφηβοι, συν διαμορφώνοντας (μαζί με τον έφηβο δηλαδή) ένα πλάνο για το πώς θα κινηθούν σε όλες τις πιθανές καταστάσεις (εναλλακτικές λύσεις για τις σπουδές και την επαγγελματική σταδιοδρομία).
Επιπλέον, είναι ωφέλιμο να γίνει κατανοητό, τόσο λεκτικά όσο και μη λεκτικά (μέσω της συμπεριφοράς), ότι οι εξετάσεις είναι μια διαδικασία, η οποία αξιολογεί το γνωστικό αντικείμενο του εφήβου την δεδομένη χρονική στιγμή. Δεν αξιολογεί τον έφηβο ούτε ως προσωπικότητα ούτε ως αξία. Ο έφηβος έχει ανάγκη να πάρει επιβεβαίωση από τους γονείς του ότι ακόμη και αν κάτι δεν πάει καλά και δεν αποδώσει, αυτό δεν τον κάνει ανεπαρκή ούτε αποτυχημένο. Εξάλλου μια αποτυχία μπορεί να μας καθυστερήσει στο δρόμο προς τον στόχο μας αλλά δεν μπορεί να μας εμποδίσει οριστικά από αυτόν. Θα συνεχίσει επομένως να είναι αρεστός/ αγαπητός/ αποδεκτός από το περιβάλλον του για αυτό που είναι και για αυτό που μπορεί. Έτσι μαθαίνει να διαχειρίζεται και ο ίδιος την αποτυχία, δεδομένου πως πρώτα την έχουν αποδεχτεί οι ίδιοι οι γονείς.
Εξετάσεις δίνει ο έφηβος και όχι οι γονείς
Είναι εξίσου σημαντικό οι γονείς, στο βαθμό που είναι εφικτό, να μην μεταδίδουν το δικό τους άγχος στους εφήβους. Ακόμη και αν νιώθουν σαν να δίνουν οι ίδιοι εξετάσεις, δεν είναι αυτή η πραγματικότητα. Οι εξετάσεις αφορούν τον έφηβο και όχι τους γονείς του. Κατα συνέπεια, χρειάζεται να διαχωρίσουν τον εαυτό τους από την διαδικασία των εξετάσεων και το συναίσθημα τους από το συναίσθημα του εφήβου. Η χρήση του πληθυντικού αριθμού, “έχου-με διάβασμα”/ “δίνου-με εξετάσεις”, είναι απαγορευτική, διότι ταυτίζει τους ίδιους με τους εφήβους (γίνονται “ένα”), στοιχείο που αναπόφευκτα προκαλεί επιπρόσθετο άγχος στα παιδιά. Εξίσου απαγορευτική είναι και η χρήση υπερβολικών εκφράσεων, “θα σκίσεις”/ “είσαι ο καλύτερος-η”, καθώς ανεβάζουν ψηλά τον πήχη και αγχώνουν περισσότερο τον έφηβο.
Κρατάμε στο μυαλό μας ότι ο ρόλος του γονιού είναι να βρίσκεται δίπλα στον έφηβο και όχι μπροστά να τον τραβάει. Αυτό που τελικά μοιάζει να έχουν ανάγκη περισσότερο οι έφηβοι από τους γονείς τους είναι στήριξη, σταθερότητα, ασφάλεια και αποδοχή. Έχει νόημα να δηλώνουν οι γονείς την διαθεσιμότητα και την συμπαράσταση τους, ωστόσο είναι απαραίτητο να δώσουν χώρο στο παιδί τους να ζητήσει το ίδιο αν χρειάζεται κάτι. Καλό είναι να αποφεύγουν να παρεμβαίνουν στο πότε έκανε διάλειμμα και αν προετοιμάστηκε για την επόμενη μέρα (ο έφηβος γνωρίζει καλύτερα) και να σέβονται τους χρόνους και τους ρυθμούς του εφήβου. Το “σέβομαι” σημαίνει επίσης ότι φροντίζουν το περιβάλλον να είναι ήρεμο, χωρίς εντάσεις και χωρίς δυνατούς θορύβους ώστε να μπορεί να συγκεντρωθεί ο έφηβος. Η εστίαση στο “εδώ και τώρα” (δεν αναλωνόμαστε δηλαδή στο τι δεν έκανε ή στο τι θα έπρεπε να έχει κάνει ο έφηβος κατα τη διάρκεια της χρονιάς), η επιβράβευση της προσπάθειας του, η αποφυγή των συγκρίσεων (π.χ με τα αδέρφια ή τον γείτονα “που διαβάζουν συνεχώς”) και των απειλών (“αν δεν περάσεις, δεν θα πας διακοπές”), αναμφισβήτητα έχουν θετικό πρόσημο στην πλαισίωση των εφήβων.
Είναι επιθυμητό και μάλιστα απαραίτητο, οι γονείς να συνεχίσουν να έχουν και οι ίδιοι χρόνο για τον εαυτό τους καθώς και προσωπική ζωή. Να συνεχίσουν να κάνουν δραστηριότητες που τους ευχαριστούν και τους αποφορτίζουν. Με αυτό τον τρόπο θα περάσουν το μήνυμα ότι η προσωπική τους ευτυχία δεν εξαρτάται αποκλειστικά από την απόδοση/επίδοση των εφήβων.
Από την πλευρά τώρα των ίδιων των εφήβων, κατα την προετοιμασία τους για τις εξετάσεις, είναι σημαντικό να αναγνωρίζουν τα θετικά τους χαρακτηριστικά και να εμπιστεύονται τις ικανότητες τους, ακόμη και όταν κάνουν λάθη. Να θυμούνται ότι οι ίδιοι αποτελούν τους δημιουργούς του ταξιδιού τους, βήμα-βήμα. Η έμφαση δίνεται σε ένα βήμα την φορά και κάθε βήμα βασίζεται στο σήμερα. Λέμε “Ναί” στην καλή οργάνωση, στις συχνές επαναλήψεις και στο διάβασμα …. ”ΌΧΙ” όμως στο εξαντλητικό διάβασμα και στον αποκλεισμό από δραστηριότητες που τους ευχαριστούν και τους αποφορτίζουν. Εάν κάτι γίνεται “πολύ” για εκείνους, να κάνουν μια παύση, να αναπνεύσουν και να επικοινωνήσουν λεκτικά αυτό που βιώνουν με την οικογένεια και τους φίλους τους.
Επίσης, πριν μπουν στην αίθουσα για να ξεκινήσουν την διαδικασία της εξέτασης, ενδεχομένως συζητώντας με τους συμμαθητές τους και ακούγοντας τους φόβους και τις αγωνίες τους, να διακινηθούν συναισθηματικά. Σε αυτή τη περίπτωση, είναι χρήσιμο να εστιάσουν στον εαυτό τους και να εμπιστευτούν την προετοιμασία που οι ίδιοι έχουν κάνει. Βοηθάνε τον φίλο τους αλλά μέχρι το σημείο που και οι ίδιοι αντέχουνε. Αν νιώσουν ότι κάτι ξεπερνάει τα δικά τους όρια, έχουν κάθε δικαίωμα να πάρουν απόσταση από τον φίλο και τον χρόνο τους.
Στις σκέψεις “δεν θυμάμαι τίποτα”, “οι άλλοι θα πάνε καλύτερα, εγώ τι θα κάνω;”, να εστιάζουν σε αυτό που μπορούν να ελέγξουν απαντώντας με το “θα κάνω το καλύτερο που μπορώ”, “θα κάνω την προσπάθειά μου”. Με αυτό τον τρόπο καταφέρνουν να συντονίσουν το μυαλό τους στον επιθυμητό στόχο.
Είναι βοηθητικό να ξεκινήσουν με τα θέματα που γνωρίζουν καλύτερα, διότι συνήθως όταν αρχίζουμε και γράφουμε και νιώθουμε ότι αποδίδουμε, αυτό αυτόματα μας χαλαρώνει και μας κάνει να νιώθουμε πιο σίγουροι για τον εαυτό μας. Ακόμη και αν κολλήσουν σε κάποιο θέμα, έχει νόημα να κρατήσουν την ψυχραιμία τους . Μπορούν να βάλουν ένα σημάδι σε εκείνο το σημείο (ώστε να επανέλθουν αργότερα) και να προχωρήσουν στην επόμενη ερώτηση. Τέλος, να παραδώσουν το γραπτό τους, όταν νιώθουν σίγουροι για αυτό και να μην βιαστούν.
Εύχομαι ολόψυχα “Καλή Επιτυχία” σε όλους τους μαθητές και ψυχραιμία στις οικογένειες τους. “Στο τέλος όλα θα πάνε καλά, αν δεν πάνε καλά …. δεν είναι το τέλος”!!
