Έρευνα αποκαλύπτει ανησυχητική τάση επιδείνωσης της ψυχικής υγείας των εφήβων 

Για όλους τους δείκτες ψυχικής υγείας και ευεξίας που εξετάστηκαν, τα ευρήματα είναι δυσμενέστερα για τα κορίτσια και τους εφήβους.

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, το Ερευνητικό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) δημοσίευσε τα ευρήματα πρόσφατης Πανελλήνιας έρευνας (2022) για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των έφηβων-μαθητών (Έρευνα HBSC/WHO).

Η έρευνα διενεργήθηκε την περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου 2022 σε πανελλήνιο αντιπροσωπευτικό δείγμα 6.250 μαθητών ΣΤ’ Δημοτικού, Β’ Γυμνασίου και Α’ Λυκείου, από 428 σχολεία της χώρας.

Τα ευρήματα αφορούν 12 δείκτες: υγεία, ικανοποίηση από τη ζωή, συναίσθημα της χαράς, εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων, ψυχολογική ευεξία, κακή/πεσμένη διάθεση, κίνδυνος για εκδήλωση κατάθλιψης, μοναξιά, συναίσθημα κοινωνικής απομόνωσης, αυτεπάρκεια, άγχος, σκέψεις πρόκλησης βλάβης στον εαυτό, απόπειρες αυτοκτονίας και επίδραση της πανδημίας του COVID-19 στην ψυχική υγεία.

Εξετάστηκε επιπλέον και η ανεξάρτητη σχέση του αισθήματος της ικανοποίησης από τη ζωή και της εκδήλωσης ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων, ξεχωριστά, με 8 παράγοντες: εθνικότητα, δείκτης μάζας σώματος, φυσική δραστηριότητα, υποστήριξη από την οικογένεια, υποστήριξη από τους φίλους, υποστήριξη από τους εκπαιδευτικούς, εκφοβισμός/bullying, προσκόλληση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τι αποκαλύπτει η έρευνα

• Περισσότεροι από 2 στους 5 εφήβους (41,6%) αξιολογούν την υγεία τους ως ‘πάρα πολύ καλή’ και σχεδόν 1 στους 3 (32,3%) αναφέρει ότι νιώθει πολύ ικανοποιημένος από τη ζωή του, βαθμολογώντας την με τουλάχιστον «8», σε κλίμακα από 0 έως 10.
• 3 στους 5 εφήβους (59,6%) ανέφεραν ότι κατά το τελευταίο εξάμηνο από τη διεξαγωγή της έρευνας εκδήλωσαν τουλάχιστον 2 ψυχολογικά ή/και σωματικά συμπτώματα (πονοκέφαλο, πόνο στο στομάχι, πόνο στη μέση/πλάτη, ακεφιά, δυσθυμία, νευρικότητα, δυσκολία να αποκοιμηθούν ή/και ζαλάδα) τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα.
• Η μέση τιμή ψυχολογικής ευεξίας των εφήβων ανέρχεται σε 59,8 (εύρος τιμών κλίμακας: 0-100). Από τις απαντήσεις τους υπολογίστηκε ότι περισσότεροι από 1 στους 3 έχουν κακή/πεσμένη διάθεση (34,7%), ενώ 1 στους 16 (6,2%) είναι σε κίνδυνο για εκδήλωση κατάθλιψης.
• Περισσότεροι από 1 στους 6 εφήβους (17,1%) αναφέρουν ότι νιώθουν μοναξιά ενώ παράλληλα χαμηλό, αλλά άξιο προσοχής ποσοστό (3,6%) αναφέρουν ότι νιώθουν απομονωμένοι από τους άλλους.
• 1 στους 4 εφήβους (24,6%) έχει υψηλό βαθμό αυτεπάρκειας, μπορεί, δηλαδή, να βρει λύσεις σε προβλήματα και καταφέρνει να κάνει αυτό που έχει αποφασίσει.
• Περισσότεροι από 2 στους 5 εφήβους (42,8%) έχουν συμπτώματα άγχους, νιώθουν δηλαδή νευρικοί, αγχωμένοι και «σε ένταση» και δεν μπορούν να σταματήσουν ή να ελέγξουν την ανησυχία τους.
• Περισσότεροι από ένας στους τρεις 15χρονους μαθητές (34,1%) αναφέρουν ότι έχουν σκεφτεί, έστω και μία φορά, να βλάψουν τον εαυτό τους ενώ ένας στους επτά (13,7%) απαντούν ότι έχουν κάνει έστω και μία απόπειρα αυτοκτονίας.
• Περισσότεροι από 1 στους 3 εφήβους (36,0%) απαντούν ότι η πανδημία του COVID-19 είχε αρνητικό αντίκτυπο στην ψυχική τους υγεία, 2 στους 5 (42,1%) ότι ο αντίκτυπος ήταν ουδέτερος και ένας στους 5 (21,9%) ότι ο αντίκτυπος ήταν θετικός.
• 2 στους 3 εφήβους (66,4%) αναφέρουν ότι συνήθως νιώθουν χαρούμενοι. Στον αντίποδα, ένα στα 13 κορίτσια (7,6%) και ένα στα 26 αγόρια (3,9%) απάντησαν ότι νιώθουν λυπημένα.
• Οι έφηβοι που νιώθουν υποστήριξη από την οικογένεια, τους φίλους και τους εκπαιδευτικούς και εκείνοι που κάνουν συχνά φυσική δραστηριότητα αναφέρουν σε υψηλότερο ποσοστό από τους υπόλοιπους συνομηλίκους τους υψηλή ικανοποίηση από τη ζωή και σε χαμηλότερο ποσοστό εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων.

Από την άλλη, οι έφηβοι που υφίστανται εκφοβισμό (bullying) και εκείνοι που υπολογίστηκε ότι κάνουν προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης (social media) αναφέρουν σε χαμηλότερο ποσοστό ικανοποίηση από τη ζωή τους και σε υψηλότερο ποσοστό την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων.

Φύλο και ηλικία

Από τις αναλύσεις για όλους τους δείκτες ψυχικής υγείας και ευεξίας που εξετάστηκαν, τα ευρήματα είναι δυσμενέστερα για τα κορίτσια και τους 15χρονους (και κατά περίπτωση 13χρονους) εφήβους: τα κορίτσια και οι μεγαλύτεροι έφηβοι αναφέρουν σε χαμηλότερα ποσοστά υψηλή ικανοποίηση από τη ζωή και πάρα πολύ καλή υγεία ενώ, παράλληλα, σε υψηλότερα ποσοστά εκδηλώνουν ψυχολογικά και σωματικά συμπτώματα, έχουν κακή/πεσμένη διάθεση, βρίσκονται σε κίνδυνο για εκδήλωση κατάθλιψης, νιώθουν μοναξιά και απομόνωση, έχουν συμπτώματα άγχους, και έχουν κάνει σκέψεις για πρόκληση βλάβης στον εαυτό τους και απόπειρες αυτοκτονίας.

Οικονομικό επίπεδο οικογένειας

Οι έφηβοι από οικογένειες χαμηλότερου, αναλογικά, οικονομικού επιπέδου αναφέρουν σε χαμηλότερο ποσοστό από τους συνομηλίκους τους από οικογένειες υψηλού (και, σε κάποιες περιπτώσεις, μέσου) οικονομικού επιπέδου ότι η υγεία τους είναι πάρα πολύ καλή, ότι είναι πολύ ικανοποιημένοι από τη ζωή τους και πολύ χαρούμενοι, έχουν σημαντικά χαμηλότερο σκορ ψυχολογικής ευεξίας, έχουν σε υψηλότερο ποσοστό κακή/πεσμένη διάθεση, βρίσκονται σε μεγαλύτερο κίνδυνο για εκδήλωση κατάθλιψης και παράλληλα χαρακτηρίζονται από χαμηλότερη αυτεπάρκεια.

Ωστόσο, δεν καταγράφηκαν σημαντικές διαφορές ανάλογα με το οικονομικό επίπεδο της οικογένειας των μαθητών αναφορικά με την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων, το άγχος, τη μοναξιά και το αίσθημα απομόνωσης, τις σκέψεις πρόκλησης βλάβης στον εαυτό και τις απόπειρες αυτοκτονίας.

Διαχρονικές τάσεις

Διαχρονικά, για όσους από τους δείκτες υπάρχουν δεδομένα από προηγούμενες έρευνες, προκύπτει ότι το 2022 συνεχίζεται η τάση επιδείνωσης της ψυχικής υγείας και ευεξίας των εφήβων που φαίνεται να αρχίζει την περίοδο 2002-2006. Για την τετραετία 2018-2022, η επιδείνωση είναι εντονότερη αναφορικά με την εκδήλωση ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων (τουλάχιστον 2, τουλάχιστον 2 φορές την εβδομάδα), το ποσοστό των οποίων αυξάνεται από 44,0% σε 59,6%.