Γράφει ο Ευάγγελος Δρίμτζιας, Χειρουργός Παιδοφθαλμίατρος MD, PhD, FRCOph, Ειδικός σε Στραβισμό Παίδων – Ενηλίκων Τι είναι ο στραβισμός;
Στραβισμός είναι η πάθηση κατά την οποία οι άξονες της όρασης των 2 ματιών δεν είναι παράλληλοι μεταξύ τους με αποτέλεσμα τα μάτια να μην μπορούν να συνεργαστούν σαν ομάδα.
Συγκεκριμένα, μόνο το ένα μάτι είναι ικανό να προσηλώνει (κοιτάζει) σε ένα αντικείμενο ενώ το άλλο παρεκκλίνει, δηλαδή είναι στραμμένο σε άλλη κατεύθυνση. Η παρέκκλιση μπορεί να είναι προς τα μέσα (εσωτροπία/συγκλίνων στραβισμός), προς τα έξω (εξωτροπία/αποκλίνων στραβισμός), προς τα πάνω (ανωτροπία) ή προς τα κάτω (υποτροπία).
Ο στραβισμός μπορεί να είναι συνεχής ή διαλείπων. Στην περίπτωση αυτή εμφανίζεται περιστασιακά και κυρίως όταν το παιδί είναι αφηρημένο ή κουρασμένο. Επιπλέον, η παρέκκλιση μπορεί να αφορά πάντα το ίδιο μάτι (ετερόπλευρος στραβισμός) ή να εμφανίζεται εναλλακτικά πότε στο ένα και πότε στο άλλο (επαλλάσων στραβισμός). Η συχνότητα του στραβισμού στο γενικό πληθυσμό ανέρχεται στο 4%.
- Που οφείλεται ο στραβισμός;
Η πιο συνηθισμένη αιτία είναι η κληρονομικότητα. Αυτό σημαίνει ότι το πρόβλημα «τρέχει στην οικογένεια» και κληρονομείται. Στα περίπου μισά παιδιά με στραβισμό, ένα παρόμοιο πρόβλημα υπάρχει στα αδέλφια, τους γονείς ή τους παππούδες. Μερικές φορές ένα παιδί μπορεί να κληρονομήσει ορισμένους παράγοντες από τους γονείς του που μπορεί να οδηγήσουν σε στραβισμό, ακόμη και αν και οι δύο γονείς έχουν κανονικά μάτια.
Είναι συνηθισμένο να εμφανίζεται στραβισμός σε παιδιά που έχουν νευρολογικές ανωμαλίες. Ομοίως, ορισμένες ασθένειες κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, όπως η ιλαρά, η λήψη ορισμένων φαρμάκων ή η κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου του μωρού. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο στραβισμός δεν εμφανίζεται ως μεμονωμένη ανωμαλία αλλά συνοδεύεται από άλλα σημάδια εγκεφαλικής δυσλειτουργίας. Στις μισές περιπτώσεις όπου ο στραβισμός δεν είναι κληρονομικός δεν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος που να εξηγεί την εμφάνισή του.
- Πως αντιμετωπίζεται ο στραβισμός;
Η αντιμετώπιση του στραβισμού διαφέρει ανάλογα τον τύπο, την αιτία, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του, το χρόνο εμφάνισής του και την ηλικία του ασθενούς. Σε κάθε περίπτωση χρειάζεται εξατομίκευση της θεραπείας και αντιμετώπιση από εξειδικευμένο οφθαλμίατρο στις παθήσεις στραβισμού.
Η χειρουργική διόρθωση του στραβισμού της παιδικής ηλικίας δεν αποβλέπει μόνο στη βελτίωση του αισθητικού προβλήματος αλλά πρωτίστως έχει ρόλο λειτουργικό δεδομένου ότι έγκαιρη αντιμετώπιση θα διατηρήσει όσο το δυνατόν καλύτερη διόφθαλμη όραση.
Η αντιμετώπιση του στραβισμού στους ενήλικες γίνεται σε πολλές περιπτώσεις για κοσμητικούς λόγους, ενώ σε περιπτώσεις που ο στραβισμός οφείλεται σε νευρολογικές -νευροφθαλμολογικές παθήσεις, η διόρθωσή του συνίσταται και για τη θεραπεία συμπτωμάτων σχετικών με τις παθήσεις αυτές, όπως διπλωπία (οι ασθενείς βλέπουν διπλά), ασθενωπία (κόπωση κατά την κοντινή εργασία) ή για τη διόρθωση νυσταγμού.
- Ποια είναι η μη χειρουργική αντιμετώπιση του στραβισμού;
Είναι καθοριστικής σημασίας η εντατική προσπάθεια για βελτίωση της όρασης και ανάταξη πιθανής αμβλυωπίας πριν τη λήψη απόφασης για τη διενέργεια οποιασδήποτε χειρουργικής επέμβασης. Σκοπός είναι να μετριαστεί ο κίνδυνος υπερ/υποδιορθώσεων που είναι υψηλός όταν τα παιδιά οδηγούνται για χειρουργείο με χαμηλή οπτική οξύτητα στο ένα μάτι.
Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας είναι κρίσιμη, δεδομένου ότι η όραση αναπτύσσεται τα πρώτα 7 έτη της ζωής μέσω νευρώνων που συνδέουν τον οφθαλμό με το κέντρο της όρασης στον εγκέφαλο. Μετά την ηλικία των 7-8 ετών, η πάθηση είναι μη αναστρέψιμη και κάθε προσπάθεια για αποκατάσταση της όρασης είναι μάταιη.
Για το λόγο αυτό απαιτείται συντονισμένη προσπάθεια από τον Παιδοφθαλμίατρο και ιδιαίτερα από τους γονείς που θα πρέπει να επιμείνουν στη θεραπεία σε καθημερινή βάση.
Η αντιμετώπιση γίνεται με κλείσιμο ή σε περιπτώσεις που το παιδί αντιδρά με χρήση σταγόνων που σκοπό έχουν να θολώσουν την όραση του καλού ματιού. Ο τρόπος και η διάρκεια της θεραπείας θα καθορισθεί από τον Παιδοφθαλμίατρο λαμβάνοντας υπόψη το επίπεδο της όρασης και την ηλικία του παιδιού.
Ο συγκλίνων στραβισμός μπορεί να συνδυάζεται και να οφείλεται εν μέρει ή στο σύνολό του σε υπερμετρωπία.
Κατά συνέπεια η συνταγογράφηση γυαλιών για τη διόρθωση του διαθλαστικού σφάλματος δρα ευεργετικά στην αντιμετώπιση του στραβισμού δεδομένου ότι μπορεί να τον διορθώσει μερικώς ή σπανιότερα και ολικώς.
Η διόρθωση αυτή είναι εμφανής μόνο κατά τη διάρκεια που το παιδί φορά τα γυαλιά και ο στραβισμός επανεμφανίζεται όταν τα βγάζει. Στην περίπτωση που ο στραβισμός εμφανίζεται αυξημένος κατά την κοντινή απόσταση τα παιδιά μπορεί να ωφεληθούν και από τη χρήση διπλοεστιακών γυαλιών ή ειδικών σταγόνων.
Ασθενείς με αποκλίνων στραβισμό μπορούν να ωφεληθούν από τη χρήση γυαλιών για τη διόρθωση προϋπάρχουσας μυωπίας. Αυτός είναι και ο λόγος που γυαλιά με μυωπική διόρθωση ενδείκνυνται σε παιδιά μικρής ηλικίας με διάγνωση εξωτροπίας με στόχο την προσωρινή διόρθωση του στραβισμού και την αναβολή/καθυστέρηση της επέμβασης.
Η απόκλιση των ματιών μόνο κατά την κοντινή εργασία συνδυάζεται με συμπτώματα, όπως διπλωπία, θολή όραση, πονοκέφαλος. Οι ασθενείς αυτοί μπορούν να επιτύχουν λύση των συμπτωμάτων τους με πρόγραμμα ορθοπτικών ασκήσεων σε καθημερινή βάση.
Σημειώνεται ότι οι ασκήσεις δεν έχουν αποτέλεσμα όταν η απόκλιση των ματιών εμφανίζεται πρωτίστως κατά την προσήλωση σε μακρινή απόσταση.
Σε ενήλικες ασθενείς με προβλήματα διπλωπίας, ως αποτέλεσμα εγκεφαλικών ή νευροφθαλμολογικών παθήσεων, ενδείκνυνται η χρήση πρισμάτων άλλοτε για σύντομο χρόνο μέχρι την ίαση της κατάστασης και άλλοτε για μεγαλύτερο διάστημα σε περίπτωση που η διπλωπία επιμένει. Κατά το οξύ στάδιο χρησιμοποιούνται πρίσματα υπό μορφή μεμβράνης που επικολλούνται στα γυαλιά ενώ σε χρονίζουσες καταστάσεις μπορούν να ενσωματωθούν μόνιμα.
- Τι είναι η ενέσιμη θεραπεία για τον στραβισμό;
Η Βοτουλινική τοξίνη/Botox είναι ένα χημικό προϊόν που παράγεται από το βακτηρίδιο Clostridium botulinum. Χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση του στραβισμού ήδη από τη δεκαετία του `80. Είναι επίσης γνωστή ως Botox και χρησιμοποιείται σε αισθητικές επεμβάσεις για τη διόρθωση ρυτίδων όπως και μυικών σπασμών.
Το Botox εμποδίζει την απελευθέρωση της ακετυλοχολίνης, ενός νευρομεταβιβαστή των νευρικών απολήξεων, με αποτέλεσμα τη διακοπή αποστολής σημάτων μεταξύ νεύρων και μυών οδηγώντας σε παράλυση του μυός. Το αποτέλεσμα αρχίζει να εμφανίζεται σε τρεις ημέρες και διαρκεί για διάστημα τριών περίπου μηνών ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να παραταθεί περισσότερο.
Η αντιμετώπιση με Botox συνιστά προσωρινή θεραπεία καθώς η λειτουργία του μυός θα επανέλθει στο φυσιολογικό σε διάστημα μερικών μηνών. Η αρχή της λειτουργίας του στην αντιμετώπιση του στραβισμού βασίζεται στην παράλυση των μυών που υπερλειτουργούν, ωθώντας το μάτι προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση, με τελικό αποτέλεσμα τη μείωση του στραβισμού και την ευθυγράμμιση των ματιών.
- Σε ποια ηλικία εμφανίζεται συνήθως ο στραβισμός;
Κατά προσέγγιση στο ένα τέταρτο των παιδιών με συγκλίνοντα στραβισμό, το πρόβλημα εμφανίζεται κατά τη γέννηση ή περίπου στην ηλικία των έξι μηνών. Στο υπόλοιπο 75% των περιπτώσεων, το πρόβλημα αναπτύσσεται συνήθως μεταξύ της ηλικίας των 2 και 4 ετών. Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει ισχυρότερη ικανότητα εστίασης και αρχίζει να εμφανίζει αυξημένο οπτικό ενδιαφέρον έτσι ώστε να αρχίζει να εστιάζει προσεκτικά σε αντικείμενα που βρίσκονται σε διαφορετικές αποστάσεις. Η αύξηση της οπτικής εστίασης μπορεί να προκαλέσει τη σύγκλιση των ματιών ιδιαίτερα όταν ένα παιδί έχει υπερμετρωπία. Συνήθως, ο συγκλίνων στραβισμός είναι πιο αισθητός όταν το παιδί κοιτάζει κάτι σε κοντινή απόσταση (όπως βιβλία ζωγραφικής, παιχνίδια που κρατούνται στο χέρι του κλπ.) ακριβώς επειδή απαιτείται περισσότερη εστίαση των ματιών για την προσήλωση σε κοντινό στόχο. Ο αποκλίνων στραβισμός συνήθως αρχίζει μεταξύ ηλικίας 2 και 5 ετών και συνήθως εμφανίζεται περιστασιακά, όταν το παιδί είναι κουρασμένο, αφηρημένο ή άρρωστο. Είναι πιο εμφανής όταν το παιδί κοιτάζει σε μεγάλη απόσταση και δεν φαίνεται τόσο σε κοντινή προσήλωση.
- Ο στραβισμός εμφανίζεται σε όλα τα μωρά;
Μερικά μωρά δίνουν την εικόνα στραβισμού λόγω της δομής του προσώπου τους (ψευδοστραβισμός). Η κατάσταση αυτή βελτιώνεται καθώς το παιδί μεγαλώνει με την ωρίμανση του προσωπικού κρανίου. Ωστόσο, μελέτες έχουν δείξει ότι αν τα μάτια ενός μωρού στραβίζουν πραγματικά τότε σχεδόν ποτέ δεν ξεπερνιέται το πρόβλημα από μόνο του.
- Το παιδί μου ηλικία 5 μηνών έχει σημαντικό στραβισμό στο ένα μάτι του. Ποια είναι η πιθανότητα να το ξεπεράσει μόνο του; Πότε πρέπει να εξεταστεί από οφθαλμίατρο;
Έχει αποδειχθεί ότι εάν ένα παιδί έχει σημαντικό στραβισμό στην ηλικία των 5-6 μηνών, δεν υπάρχει σχεδόν καμία πιθανότητα το πρόβλημα να εξαφανιστεί μόνο του. Επιπλέον, το παιδί σας πρέπει να εξεταστεί για να βεβαιωθεί ότι δεν υπάρχει άλλη σοβαρή ασθένεια που να προκαλεί το στραβισμό. Αυτή είναι η ώρα να επισκεφτείτε έναν ειδικό παιδοφθαλμίατρο. Δεν πρέπει να καθυστερήσει η θεραπεία.
- Ο γιατρός μου συνταγογράφησε γυαλιά για τον ενάμιση έτους γιο μου που έχει στραβισμό. Θα μπορέσει το παιδί μου να τα φορέσει;
Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων, τα παιδιά με στραβισμό λόγω υπερμετρωπίας δέχονται καλά τα γυαλιά και τα φοράνε χωρίς να αντιδρούν. Σε περιπτώσεις που δεν τα κρατάνε πρέπει να ληφθούν μέτρα για να βοηθηθεί το παιδί. Κάποιος τύπος ιμάντα για να κρατήσει τα γυαλιά στη θέση τους μπορεί να είναι χρήσιμος. Σε επιλεγμένες περιπτώσεις η χρήση για σύντομο διάστημα σταγόνων διαστολής της κόρης μπορεί να βοηθήσει ένα παιδί να χρησιμοποιήσει τα γυαλιά του.
- Μου είπαν ότι το παιδί μου έχει στραβισμό λόγω υπερμετρωπίας. Πριν βάλει τα γυαλιά, το μάτι του στράβιζε μόνο κατά διαστήματα. Τώρα το μάτι στραβίζει πάντα όταν βγάζει τα γυαλιά. Μήπως τα γυαλιά το χειροτερεύουν;
Το παιδί σας έχει την υποσυνείδητη επιλογή είτε να βλέπει μια εικόνα θολή και να κρατάει το μάτι της ευθεία είτε να καθαρίζει την εικόνα και να έχει στραβισμό. Με γυαλιά, έχει συνηθίσει να έχει καθαρή όραση και ευθυγραμμισμένα μάτια. Τώρα, δεδομένης της επιλογής των γυαλιών, επιλέγει καθαρή όραση όλη την ώρα. Η συνέπεια που πληρώνει για να δει καθαρά όταν δεν φοράει τα γυαλιά είναι ο στραβισμός.
- Ο γιος μου φοράει γυαλιά για χρόνια, τα οποία αντιμετωπίζουν με επιτυχία τον στραβισμό. Τώρα είναι έφηβος. Μπορεί να φορέσει φακούς επαφής;
Σε γενικές γραμμές, εάν τα μάτια του είναι καλά ευθυγραμμισμένα με γυαλιά, μπορείτε να περιμένετε το ίδιο και με τους φακούς επαφής.
- Εμφανίζουν και οι ενήλικες στραβισμό;
Αντίθετα με τη γενική άποψη ότι ο στραβισμός είναι πάθηση της παιδικής ηλικίας μπορεί ωστόσο να αφορά και ενήλικες ασθενείς. Στην περίπτωση αυτή, ο στραβισμός μπορεί να είναι αποτέλεσμα υπολειπόμενης παρέκκλισης των ματιών που έκανε την εμφάνισή της κατά την παιδική ηλικία και παρέμεινε ανεγχείρητος μέχρι την ενήλικη ζωή ή υπολείπεται ως αποτέλεσμα προηγούμενης χειρουργικής επέμβασης για τη διόρθωσή του.
Υπάρχουν όμως και περιπτώσεις που η εμφάνιση του στραβισμού γίνεται αιφνιδίως πολύ αργότερα στη ζωή. Στην περίπτωση αυτή κυριότερες αιτίες είναι νευροφθαλμολογικές και εγκεφαλικές παθήσεις, τα συστηματικά νοσήματα, όπως θυροειδοπάθειες και ο διαβήτης καθώς και τραύματα εγκεφάλου και οφθαλμικού κόγχου.
Το κυριότερο σύμπτωμα που προκαλείται από την αιφνίδια έναρξη επίκτητου στραβισμού είναι η διπλωπία, οι ασθενείς δηλαδή βλέπουν διπλά, λόγω της αδυναμίας του εγκεφάλου να απωθεί το είδωλο του παρεκκλίνοντος ματιού, όπως συμβαίνει στην παιδική ηλικία. Η αιφνίδια εμφάνιση διπλωπίας σε ενήλικες χωρίς ιστορικό παιδικού στραβισμού οφείλεται σε καταστάσεις που προσβάλλουν τους εξωφθάλμιους μυς, τα νεύρα που τους νευρώνουν ή τον εγκέφαλο. Τέτοιες καταστάσεις περιλαμβάνουν:
- Παθήσεις θυροειδούς, με πιο γνωστή τη θυροειδική οφθαλμοπάθεια με συνοδό προσβολή και πάχυνση των εξωφθάλμιων μυών.
- Ισχαιμικά, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια λόγω διαταραχής της αιμάτωσης του εγκεφάλου και των νεύρων που ελέγχουν τις κινήσεις του οφθαλμού.
- Διαβήτης, λόγω διαταραχής της αιματικής παροχής των κρανιακών νεύρων που νευρώνουν τους μυς του οφθαλμού.
- Μυασθένεια Gravis, που προκαλεί εξασθένιση όλων των μυών του σώματος συμπεριλαμβανομένου των εξωφθάλμιων μυών (οφθαλμική μυασθένεια).
- Σκλήρυνση κατά πλάκας, με προσβολή του κεντρικού νευρικού συστήματος και των κρανιακών νεύρων.
- Ανευρύσματα εγκεφάλου, λόγω προσβολής ή πίεσης των νεύρων που νευρώνουν τους εξωφθάλμιους μυς.
- Όγκοι εγκεφάλου και οφθαλμικών κόγχων, λόγω μηχανικής συμπίεσης του βολβού και των μυών ή προσβολής των κρανιακών νεύρων.
- Τραύμα κεφαλής, δεδομένου ότι κάποια από τα κρανιακά νεύρα είναι ευάλωτα σε κλειστές κακώσεις του κρανίου.
- Είμαι ενήλικας με στραβισμό. Μου είπαν ότι η επέμβαση για τη διόρθωσή του θα γίνει μόνο για αισθητικούς λόγους και ότι δεν έχω πιθανότητες να αποκτήσω στερεοσκοπική όραση μετεγχειρητικά.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, ενήλικες με μακροχρόνιο στραβισμό έχουν εξαιρετική πιθανότητα να επιτύχουν κάποια βελτίωση στη διόφθαλμη λειτουργία τους με την επέμβαση.
Ακόμη και αν η επέμβαση δεν οδηγήσει σε απόλυτα φυσιολογική διόφθαλμη ή στερεοσκοπική όραση, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει κάποιο όφελος λειτουργικό. https://www.evdrimtzias.gr/
