Η υπογλυκαιμία είναι ένα από τα συχνότερα κλινικά προβλήματα που απαντώνται στη διαχείριση ασθενών με σακχαρώδη διαβήτη. Σύμφωνα με έρευνες, τουλάχιστον το 20% των διαβητικών ασθενών θα παρουσιάσουν υπογλυκαιμικά συμπτώματα, που θα χρειαστούν επείγουσα ιατρική εκτίμηση και θεραπεία. Οι συνέπειες μιας πιθανής σοβαρής υπογλυκαιμίας προβληματίζουν τον θεράποντα γιατρό ενώ ο φόβος της υπογλυκαιμίας από την πλευρά του ασθενή αποτελεί πολλές φορές ουσιαστικό επεισόδιο στην ικανοποιητική ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη.
Ο Δρ. Σωτήριος Μπεθάνης MSc, PhD, Ενδοκρινολόγος – Διαβητολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Αθηνών απαντά σε 7 βασικές ερωτήσεις για την υπογλυκαιμία, τα συμπτώματά της και τους τρόπους αντιμετώπισής της.
1.Τι είναι η υπογλυκαιμία;
Με τον όρο υπογλυκαιμία εννοούμε την κατάσταση κατά την οποία τα επίπεδα της γλυκόζης, δηλ. του σακχάρου στο αίμα μειώνονται κάτω του φυσιολογικού. O ανθρώπινος οργανισμός διαθέτει ένα αξιοθαύμαστο αμυντικό σύστημα για να διατηρεί και να επαναφέρει το σάκχαρο του στα φυσιολογικά επίπεδα, καθώς η ομαλή λειτουργία του εγκεφάλου βασίζεται σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στην απρόσκοπτη παροχή γλυκόζης.
Η υπογλυκαιμία ορίζεται ως ανεύρεση τιμής σακχάρου στο αίμα κάτω από 60 mg/dL. Αρκετοί ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη αναπτύσσουν συμπτώματα ενδεικτικά υπογλυκαιμίας (βλέπε παρακάτω) σε ελαφρώς υψηλότερα επίπεδα. Σημειώνεται πως αν η ρύθμιση του σακχαρώδη διαβήτη είναι ανεπαρκής και ο ασθενής έχει υψηλά επίπεδα σακχάρου για ικανό χρονικό διάστημα πιθανώς να αναπτύξει συμπτώματα ακόμα και σε τιμές σακχάρου πλησίον των 100 mg/dl.
- Ποιες είναι οι αιτίες της υπογλυκαιμίας;
Χαμηλά επίπεδα σακχάρου σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη συναντώνται σε μία ή περισσότερες από τις ακόλουθες καταστάσεις:
- Yπερβολική δόση ινσουλίνης ή συγκεκριμένης κατηγορίας αντιδιαβητικών δισκίων (κυρίως σουλφονυλουρίες)
- Πρόσληψη ανεπαρκούς ποσότητας υδατανθράκων στα κύρια ή ενδιάμεσα γεύματα ή καθυστερημένη πρόσληψη των γευμάτων αυτών ή παράλειψή τους.
- Έντονη σωματική άσκηση ή δραστηριότητα, δίχως ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη που βρίσκεται σε αγωγή με ινσουλίνη ή αντιδιαβητικά δισκία να λάβει τα κατάλληλα μέτρα πρόληψης (για παράδειγμα λήψη snack ή μείωση της χορηγούμενης δόσης ινσουλίνης)
- Υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ (αν και σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 ακόμα και η μέτρια κατανάλωση αλκοόλ αυξάνει τον κίνδυνο υπογλυκαιμίας).
- Ποια είναι τα συμπτώματα της υπογλυκαιμίας;
Η αντίληψη των συμπτωμάτων της υπογλυκαιμίας διαφέρει από ασθενή σε ασθενή. Aκόμη και στο ίδιο άτομο, μπορεί να είναι διαφορετική ανάλογα με το πόσο έχει μειωθεί η γλυκόζη στο αίμα ή αν το άτομο αυτό έχει πολλά χρόνια διαβήτη.
Στα αρχικά στάδια τα χαμηλά επίπεδα σακχάρου γίνονται αντιληπτά με
- Εφίδρωση
- Τρόμο
- Έντονο αίσθημα πείνας
- Ταχυκαρδία-Αίσθημα παλμών
Αν ο ασθενής δεν αντιμετωπίσει έγκαιρα τα προειδοποιητικά αυτά συμπτώματα η κατάσταση επιδεινώνεται με την εμφάνιση:
- Δυσχέρειας βάδισης
- Αδυναμίας
- Διαταρχών της όρασης
- Περίεργης ή ακόμα και ανάρμοστης συμπεριφοράς
- Σύγχυσης
- Πτώσης του επιπέδου συνείδησης ή και σπασμών
- Τι είναι η «έλλειψη αντίληψης της υπογλυκαιμίας ή ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία»;
Στην κατάσταση αυτή ο ασθενής δεν εμφανίζει τα πρώιμα, προειδοποιητικά συμπτώματα της υπογλυκαιμίας και σαν αποτέλεσμα μπορεί να εμφανίσει απευθείας τα όψιμα και σοβαρότερα συμπτώματα όπως η απώλεια συνείδησης ή οι σπασμοί. Η ανεπίγνωστη υπογλυκαιμία συμβαίνει συχνότερα:
- Σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου1 με διάρκεια νόσου άνω των 5 ή 10 ετών
- Σε ασθενείς που καταναλώνουν υπερβολικές ποσότητες αλκοόλ
- Μετά από μεγάλη σωματική καταπόνηση
- Σε ασθενείς που λαμβάνουν συγκεκριμένη κατηγορία καρδιολογικών-αντιυπερτασικών φαρμάκων (που ονομάζονται β-αναστολείς) ή αντιδιαβητικών δισκίων (π.χ γλιβενκλαμίδη ειδικά σε ηλικιωμένους ασθενείς με συνυπάρχουσα καρδιακή ή νεφρική νόσο)
- Πως μπορεί να προληφθεί η υπογλυκαιμία;
H υπογλυκαιμία προλαμβάνεται:
- με τη λήψη της σωστής δόσης ινσουλίνης ή αντιδιαβητικών δισκίων και πιθανή αναπροσαρμογή της δοσολογίας ύστερα από οξείες καταστάσεις όπως λοίμωξη ή χειρουργική επέμβαση.
- με τη σωστή κατανομή των γευμάτων στο 24ωρο χωρίς ο ασθενής να παραλείπει κανένα κύριο ή ενδιάμεσο γεύμα.
- αποφεύγοντας την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ.
- μειώνοντας τη δόση της ινσουλίνης ή των αντιδιαβητικών δισκίων ή και τρώγοντας ένα μικρό γεύμα πριν από έντονη σωματική άσκηση ή δραστηριότητα που δεν αποτελεί μέρος ενός καθημερινού προγράμματος.
- έχοντας πάντα μαζί μερικούς κύβους ζάχαρη, ταμπλέτες γλυκόζης ή καραμέλες
- Πως αντιμετωπίζεται η υπογλυκαιμία;
Σε περίπτωση εμφάνισης συμπτωμάτων ύποπτων για υπογλυκαιμία (εφίδρωση, τρόμος, έντονο αίσθημα πείνας, ταχυκαρδία-αίσθημα παλμών) ο ασθενής με σακχαρώδη διαβήτη θα πρέπει να μετρήσει το σάκχαρο του το συντομότερο δυνατόν. Αν αυτό δεν είναι εφικτό (δεν υπάρχει διαθέσιμος μετρητής άμεσα) είναι επιβεβλημένη η αντιμετώπιση των συμπτωμάτων σαν να πρόκειται για τεκμηριωμένο επεισόδιο υπογλυκαιμίας.
Αν η μέτρηση του σακχάρου στο αίμα αναδείξει τιμή 51 έως 70 mg/dL ο ασθενής θα πρέπει να καταναλώσει 10 έως 15 γραμμάρια υδατανθράκων ταχείας δράσης (για παράδειγμα 1/2 φλυτζάνι χυμό φρούτου, 1 κουταλιά ζάχαρη ή μέλι- βλέπε Πίνακα 1).
Αν η μέτρηση του σακχάρου στο αίμα αναδείξει τιμή χαμηλότερη από 50 mg/dL ο ασθενής θα πρέπει να καταναλώσει 20 έως 30 γραμμάρια υδατανθράκων ταχείας δράσης.
Οι προαναφερθείσες ποσότητες υδατανθράκων είναι στις περισσότερες περιπτώσεις ικανοποιητικές στην ανύψωση των επιπέδων σακχάρου σε ασφαλή αλλά όχι ιδιαίτερα ψηλά επίπεδα. Θα πρέπει να αποφεύγονται τροφές με υψηλή περιεκτικότητα σε λίπος (όπως σοκολάτες) ή πρωτεϊνη (τυρί) που επιβραδύνουν την απορρόφηση του σακχάρου.
Δεκαπέντε λεπτά μετά την αντιμετώπιση του επεισοδίου της υπογλυκαιμίας ο ασθενής θα πρέπει να ελέγξει τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα και να επαναλάβει τις προαναφερθείσες οδηγίες αν χρειάζεται. Αν το επόμενο γεύμα καθυστερεί περισσότερο από μία ώρα, κρίνεται σκόπιμη η κατανάλωση ακόμα 15 γραμμαρίων υδατανθράκων αλλά και πρωτείνης (πχ 2 κράκερς με τυρί ή μισό τοστ).
- Τι είναι η βαριά υπογλυκαιμία;
Στη σπάνια περίπτωση που αγνοηθούν τα αρχικά προειδοποιητικά συμπτώματα και ο ασθενής εμφανίσει απώλεια των αισθήσεων που ίσως συνοδεύεται ακόμη και από σπασμούς χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή.
Στην περίπτωση αυτή είναι απαραίτητη η βοήθεια από συγγενείς ή φίλους χωρίς όμως να χορηγήσουν οτιδήποτε από το στόμα καθώς αυτό είναι επικίνδυνο για έναν ασθενή που δεν διατηρεί τις αισθήσεις του. O πιο αποτελεσματικός τρόπος βοήθειας πριν από την παροχή ιατρικής βοήθειας είναι μια ένεση γλυκαγόνης (GlucaGen vial 1 mg) που γίνεται υποδορίως ή ενδομυϊκώς. Κάθε άτομο με διαβήτη πρέπει να έχει οπωσδήποτε μία συσκευασία γλυκαγόνης στο σπίτι ή στο χώρο εργασίας του και ένας δικός του άνθρωπος θα πρέπει να έχει εκπαιδευτεί στη χορήγηση της. H διάρκεια δράσης της γλυκαγόνης είναι περίπου μισή ώρα και χρειάζονται περίπου 10 λεπτά για να δράσει.
Eάν με την πρώτη ένεση δεν υπάρξει ανταπόκριση μέσα σε 10 λεπτά, πρέπει να γίνει και δεύτερη. Δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος από υπερβολική δόση. Όταν ο ασθενής με τη βαριά υπογλυκαιμία ανακτήσει τις αισθήσεις του θα πρέπει να καταναλώσει ευαπορρόφητους υδατάνθρακες όπως π.χ. ένα χυμό, για να επανέλθει πλήρως και να αποφύγει την υποτροπή.
Μετά την ομαλοποίηση των επιπέδων σακχάρου στο αίμα και την αποδρομή των συμπτωμάτων ο ασθενής θα πρέπει να επικοινωνήσει με τον θεράποντα ιατρό του για να καθοριστούν οι αιτίες της υπογλυκαιμίας και να σχεδιαστούν τρόποι πρόληψης παρόμοιων επεισοδίων. Τις πρώτες 48-72 ώρες μετά το υπογλυκαιμικό επεισόδιο είναι πιθανόν να υπάρχει δυσκολία αναγνώρισης συμπτωμάτων ενδεικτικών υπογλυκαιμίας, οπότε ο ασθενής θα πρέπει να μετρά συχνότερα τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα ειδικά πριν από σωματική άσκηση ή οδήγηση.
