Οι ψυχολογικές προεκτάσεις του διαβήτη
Δρ Ελίνα Γκίκα, Διδάκτωρ Ψυχολογίας, Ψυχοθεραπεύτρια, Εκπαιδεύτρια Διαβήτη
Είναι αλήθεια ότι ο διαβήτης είναι μια οργανική ασθένεια, αλλά ό,τι αγγίζει το σώμα μας αγγίζει και την ψυχή μας. Κατά την πρώτη περίοδο της διάγνωσης, οι αλλαγές της οικογενειακής ισορροπίας είναι έντονες και γρήγορες. Οι αντιδράσεις άγχους, μεγάλης σύγχυσης, θυμού, ακόμα και πανικού, είναι συνηθισμένες. Γενικά, η οικογένεια περνά από διάφορες ψυχικές διακυμάνσεις, για να καταλήξει, στη συγκαταβατική και ρεαλιστική αποδοχή της ασθένειας και στη συνεπαγόμενη αναδιοργάνωση της οικογενειακής οικονομίας.
Προκειμένου οι ψυχικές, αλλά και οι καθημερινές πρακτικές ανακατατάξεις της οικογενειακής ζωής να πραγματοποιηθούν με ήπιο τρόπο, είναι σημαντικό οι γονείς να αναλογιστούν ότι ο άνθρωπος δεν νοείται ποτέ μόνος του. Η σχέση του παιδιού με τον διαβήτη του εξαρτάται και θα «χτιστεί» μέσα από τη σχέση που θα έχουν οι γονείς του με τη νόσο. Με σκοπό να διαχειριστούν οι ίδιοι τα συναισθήματά τους στην έναρξη και στην πορεία της ασθένειας του παιδιού τους, κρίνεται απαραίτητη η καθοδήγηση και η ψυχολογική υποστήριξη από έναν ψυχολόγο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο ρόλος του είναι διττός. Αφενός οι παρεμβάσεις του αφορούν τους γονείς και τη δική τους ψυχική κατάσταση και αφετέρου αφορούν τον γονεϊκό τους ρόλο, τη συμπεριφορά τους και βοήθεια για τη σχέση τους με το παιδί με διαβήτη.
Ο ψυχολόγος θα βοηθήσει όλα τα μέλη της οικογένειας και το ίδιο το παιδί που πάσχει από διαβήτη να αποδεχθούν σταδιακά τη διάγνωση της ασθένειας και τις ιδιαιτερότητες της με ρεαλιστικό τρόπο, να αναγνωρίσουν τα εκλυόμενα συναισθήματα στη διάγνωση, να τα μοιραστούν μεταξύ τους, να υιοθετήσουν καινούργιες συνήθειες σχετικά με τον έλεγχο του Διαβήτη και να μην επιτρέψουν στον Διαβήτη να επέμβει στην επίτευξη των φυσιολογικών στόχων του παιδιού. Πέραν αυτών όμως, θα φροντίσει ψυχικά τους γονείς ούτως ώστε να μπορέσουν να διατηρήσουν την ποιότητα ψυχοσυναισθηματικής πρόσδεσης που είχαν με το παιδί τους πριν μάθουν ότι έχει διαβήτη. Παρόλο που οι διαδικασίες της ρύθμισης του διαβήτη υπενθυμίζουν καθημερινά την παρουσία της ασθένειας στη ζωή της οικογένειας, οι γονείς οφείλουν να συμπεριφέρονται δίχως να εμμένουν και να «καθρεπτίζουν» στο παιδί τους το γνωστικό σχήμα του «άρρωστου-ανήμπορου παιδιού». Με άλλα λόγια, είναι σημαντικό να μάθουν να ελέγχουν αυτοί τον Διαβήτη και όχι να ελέγχει αυτός την ζωή τους.
Σημαντικό μέρος της παρέμβασης του ψυχολόγου θα αφορά το στυλ ανατροφής του παιδιού με διαβήτη. Ένα συνηθισμένο λάθος που κάνουν οι γονείς κατά την πρώτη περίοδο εμφάνισης του διαβήτη είναι η αντιμετώπιση του παιδιού με επιείκεια ή στον αντίποδα με αυταρχισμό. Για αυτόν τον λόγο, ο εξειδικευμένος ψυχολόγος θα προσπαθήσει σε συνεργασία με τα μέλη της οικογένειας να δομήσει ένα ασφαλές περιβάλλον για το παιδί που έρχεται αντιμέτωπο με τον Διαβήτη. Κάτι τέτοιο θα επιτευχθεί με την υιοθέτηση από μέρους των γονέων του «απαιτητικού τύπου γονεϊκότητας» (Maccoby and Martin) που όπως έχει αποδειχθεί ερευνητικά είναι ο πιο ωφέλιμος για την ψυχική ανάπτυξη όλων των παιδιών και ακόμα περισσότερο των παιδιών που καλούνται να αντιμετωπίσουν μια χρόνια ασθένεια όπως αυτή του Διαβήτη.
Οι «απαιτητικοί» γονείς επικεντρώνονται στο παιδί τους και δίνουν προτεραιότητα στις συναισθηματικές του ανάγκες, ενώ παράλληλα έχουν υψηλές, αλλά λογικές προσδοκίες από αυτό, τις οποίες επικοινωνούν με διάθεση διαπραγμάτευσης. Έχουν αναπτύξει με το παιδί τους αυτό που ο Bowlby ονομάζει «ασφαλές ύφος σύναψης δεσμού». Αφιερώνουν χρόνο και επικοινωνούν με το παιδί τους. Το περικλείουν με συναισθήματα προστασίας και αγάπης, χωρίς να του στερούν την ελευθερία και το δικαίωμα να εξερευνήσει τον εαυτό του και τον κόσμο ενώ ταυτόχρονα το αποδέχονται και το ενθαρρύνουν να αναλάβει ευθύνες.
Πέραν αυτών, ο ψυχολόγος θα αποτελέσει σημαντικό αρωγό στην προσπάθεια των γονέων να προσαρμόσουν τη γονική συμπεριφορά τους στην ηλικία και τα ψυχοαναπτυξιακά στάδια του παιδιού τους. Ειδικότερα, ένας σημαντικός αριθμός ερευνητών αναπτυξιολόγων, προτείνει πως η ανατροφή των παιδιών ενέχει τρία στοιχεία, τον έλεγχο, την εμπλοκή και το συναίσθημα. Οι τρεις αυτοί παράγοντες απαιτείται να είναι παρόντες σε όλα τα στάδια της ψυχοεξέλιξης των παιδιών. Ωστόσο, είναι αναγκαίο να προσαρμόζονται ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, την αντίληψή του και την ωριμότητα της σκέψης του. Ειδικότερα, όσον αφορά το παιδί με Διαβήτη είναι σημαντικό οι γονείς να εμπλέκονται ενεργά στην ανατροφή και την καθημερινότητα του παιδιού, να εκφράζουν τα συναισθήματά τους, περιορίζοντας παράλληλα την προσπάθειά τους να επιβάλλουν τον έλεγχο με αυταρχικές μεθόδους όπως η τιμωρία. Η κλινική μας εμπειρία που καταδεικνύει πως τα περισσότερα παιδιά με διαβήτη νιώθουν ήδη «τιμωρημένα», επειδή καλούνται να αντιμετωπίσουν μια χρόνια ασθένεια. Συνεπώς, όποια προσπάθεια ελέγχου της συμπεριφοράς τους από τους γονείς με τέτοιον τρόπο μάλλον θα φέρει τα αντίθετα αποτελέσματα και θα απειλήσει την σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ των δύο πλευρών.
Ολοκληρώνοντας, ας έχουμε κατά νου ότι ο διαβήτης λόγω της χρονιότητάς του λειτουργεί ως ένας ψυχικά επιβαρυντικός παράγοντας στη ζωή του ατόμου. Όμως, η υιοθέτηση από μέρους των γονέων ενός Συνεργατικού Μοντέλου γονικότητας σύμφωνα με το οποίο γονείς και διαβητικό παιδί είναι συνοδοιπόροι και συνεργάτες στη ρύθμιση του διαβήτη περιορίζει την αποτύπωση της ψυχοσωματικής νόσου στις τιμές του σακχάρου και βελτιώνει πρόγνωση της πορείας της.
