Γράφει η Μαρίνα Τράικου, Εκπαιδευτικός Β/Ed, B/A, Μεταπτυχιακές σπουδές στην Eκπαίδευση (M/Ed, Essex), Πιστοποιητικό Eξειδικευμένης Eπιμόρφωσης στην Παιδοψυχιατρική (EKΠΑ)
Η παραβατικότητα των νέων, δηλαδή οι συμπεριφορές ή οι αντιδράσεις των νέων, των μαθητών στα σχολεία, των σπουδαστών σε σχολές, περιλαμβάνει εκείνες τις συμπεριφορές που αποκλίνουν από την ηλικία τους και κυρίως από τον ψυχισμό και τον τρόπο σκέψης που θα περιμέναμε να έχει ένας έφηβος ή μια έφηβη ηλικίας 12 -18 χρόνων .
Στην ουσία μιλάμε για «μικρά ανθρωπάκια» στο σώμα ενός «εν δυνάμει» ενήλικα. Δεν είναι παιδιά, γι’ αυτό και είναι σε θέση να ξεχωρίζουν το σωστό από το λάθος. Δεν είναι όμως ακόμα ούτε ενήλικες. Νομίζουν ότι τα ξέρουν όλα και τα κάνουν όλα σωστά και κυρίως ότι δεν χρειάζονται όρια και υποδείξεις από μια κοινωνία που, κακά τα ψέματα, μόνο το σωστό παράδειγμα δεν τους δίνει! Τα παιδιά αυτά δεν έχουν βιώσει ούτε το 25% της συνολικής ζωής τους και όμως είναι τόσο μπερδεμένα, τόσο φοβισμένα στην εφηβεία, τόσο μόνα τελικά.
Οφείλουμε να καταλάβουμε τι φταίει, οφείλουμε να βάλουμε ένα φρένο σε όλο αυτό, να σκύψουμε πάνω από το πρόβλημα και να βρούμε λύσεις. Προπάντων, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε το μερίδιο της δικής μας ευθύνης, ως εκπαιδευτικοί και ως κοινωνία.
Αν κοιτάξω πίσω και θυμηθώ τον εαυτό μου ως έφηβη αρκετά χρόνια πριν, εύκολα καταλήγω στο συμπέρασμα πως οι συμπεριφορές που σήμερα ακούμε και μας σοκάρουν , και που μας φαίνονται πρωτοφανείς και πρωτόγνωρες, αποτελούσαν στο παρελθόν μεμονωμένα περιστατικά στην χώρα μας και ανά τον κόσμο. Σε μια περίοδο δηλαδή είκοσι χρόνων άλλαξαν ήδη πολλά στον ψυχισμό των νέων, στο μυαλό τους και στις αντιδράσεις τους.
Είναι φυσιολογικό οι άνθρωποι να εξελίσσονται και να προοδεύουν. Σε καμιά περίπτωση όμως σήμερα δεν μιλάμε για πρόοδο σε ό,τι αφορά την παραβατικότητα. Δεν θα ήθελα να σταθώ μόνο στους λόγους που μπορεί να οδηγούν έναν νέο σε παραβατική συμπεριφορά, θεωρώ πως λίγο-πολύ όλοι τους γνωρίζουμε . Εκεί όμως που θα ήθελα να σταθώ και να το τονίσω ιδιαίτερα είναι η ευθύνη που έχουμε όλοι εμείς οι δάσκαλοι, παιδαγωγοί, εκπαιδευτικοί, στην ομαλή εξέλιξη του τρόπου σκέψης των μαθητών μας, αλλά και του ψυχισμού τους.
Οι νέοι αφιερώνουν μεγάλο μέρος της ζωής τους στο σχολείο. Πολλές φορές δεν βλέπουν τους δικούς τους ανθρώπους τόσο πολύ όσο τον δάσκαλο και τους συμμαθητές τους. Είναι για αυτό τον λόγο επομένως και δική μας ευθύνη να παρατηρούμε τις αλλαγές στην συμπεριφορά τους, να επικοινωνούμε με τους συναδέλφους μας για τυχόν τέτοιες αλλαγές που μας ανησυχούν ή μας προβληματίζουν, να το αναφέρουμε στους ανώτερους από εμάς, να προγραμματίζουμε ένα σχέδιο δράσης για τους μαθητές αυτούς.
Πρέπει επίσης να μπορούμε να συζητάμε μαζί τους πιο πολύ, να τους ακούμε, να προβληματιζόμαστε μαζί τους. Και τέλος, οφείλουμε να ζητάμε την συμβουλή αλλά και την συμβολή των ειδικών, να αναζητούμε επικοινωνία με το οικογενειακό περιβάλλον και να επιμένουμε στην συνεργασία μεταξύ εκπαιδευτικού και γονέα, ακόμα και αν οι γονείς δεν έχουν τέτοια πρόθεση .
Σε καμία περίπτωση όμως, κατά την γνώμη μου, ο ρόλος μας δεν είναι να γυρίζουμε την πλάτη ή να αγνοούμε επικίνδυνες συμπεριφορές. Δεν γίνεται να γνωρίζουμε και να σιωπούμε, είτε για να προστατέψουμε κάποιον, είτε για να αποκρύψουμε το περιστατικό από φόβο ή επειδή δεν θέλουμε να εμπλακούμε ή γιατί τελικά δεν θέλουμε να αναλάβουμε το μερίδιο της ευθύνης που μας αναλογεί .
Έχουμε σημαντικό ρόλο στην ανατροφή ενός παιδιού και δεν μπορούμε να το κάνουμε μόνοι μας. Χρειαζόμαστε την πολιτεία με το μέρος μας, την ίδια την κοινωνία. Θα πρέπει να υπάρξουν σχολικοί θεσμοί και θα πρέπει να είμαστε βέβαιοι ότι τηρούνται. Θα πρέπει όμως και οι έφηβοι να βλέπουν ότι και στην κοινωνία που ζουν “οι μεγάλοι”, οι θεσμοί και οι νόμοι τηρούνται και να παραδειγματίζονται.
Πρέπει να υπάρχουν σχολικοί σύμβουλοι στα σχολεία και σχολικοί ψυχολόγοι. Για ποιον λόγο πρέπει να περιμένουμε ο νέος να φτάσει σε μια ηλικία που πλέον αδυνατεί να ξεχωρίσει το καλό από το κακό, ακόμα και αν το ξέρει ή είναι ήδη χαμένος στις επιλογές του, για να τον στηρίξουμε ψυχολογικά ως κοινωνία και τελικά να τον κατηγορήσουμε για παραβατική συμπεριφορα; Κατηγορείται ο ίδιος, η οικογένειά του, οι παρέες του, το φυσικό περιβάλλον, το τεχνολογικό περιβάλλον. Ένα σωρό πράγματα φταίνε, ναι, αλλά ο σκοπός μας τελικά είναι να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε εγκαίρως το πρόβλημα και ιδανικά να το προλαβαίνουμε προτού πάρει άλλες διαστάσεις, γιατί δεν ξέρω πόσο εύκολο είναι πια να το αποτρέψουμε.
Πιστεύω ότι θα πρέπει η στήριξη μέσα στο σχολικό περιβάλλον να ξεκινά πολύ νωρίτερα. Από τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, ακόμα και από το νηπιαγωγείο. Προσωπικά, έχω βρεθεί στην θέση να αντιμετωπίσω παραβατικές συμπεριφορές ή εν δυνάμει παραβατικές, που θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε σημαντική παράβαση, αν εμείς οι εκπαιδευτικοί δεν επεμβαίναμε εγκαίρως. Τα πάντα όμως είναι ο καθρέφτης της κοινωνίας που ζούμε, ας μην το ξεχνάμε αυτό !
Θεωρώ ότι οι εκπαιδευτικοί είμαστε σε θέση να καταλάβουμε τα σημάδια στον χαρακτήρα ενός νέου που οδηγούν σε παραβατική συμπεριφορά, σημάδια που αφορούν τις αποδόσεις του στα μαθήματα, τη συμπεριφορά του, τις κοινωνικές του σχέσεις και επαφές. Για τον λόγο αυτό θα ήταν φρόνιμο να είμαστε σε θέση να τα αντιμετωπίσουμε. Μοιραία οι εκπαιδεύσεις που αφορούν την ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων, τα διάφορα σεμινάρια συμβουλευτικής και τόσα άλλα, θεωρούνται απαραίτητα για έναν εκπαιδευτικό ή οτιδήποτε άλλο θα μπορούσε να τον αφυπνίσει ώστε να «μεταφράσει» μια συμπεριφορά και να τον κάνει να δράσει κατά της βίας.
Κύριο μέλημά μας θα πρέπει να είναι η δυνατότητα να καταλαβαίνουμε τους μαθητές μας. Πώς μπορούμε να τους διδάσκουμε σωστά, αν δεν μπορούμε να κατανοήσουμε πλήρως τον χαρακτήρα τους, την συμπεριφορά τους, τον τρόπο σκέψη τους; Πρέπει να μάθουμε να αποδεχόμαστε την διαφορετικότητά κάθε μαθητή μας και να φροντίσουμε να αποτελούμε έμπνευση , ώστε να μπορέσουν να την αποδεχτούν και εκείνοι τους άλλους κάποια μέρα.
