Ο Χάρης Καραουλάνης Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, Μέλος Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων, σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Liveit.gr, μιλά για την Ψυχολογία της εμμηνόπαυσης, για την «συνομωσία της σιωπής» που βιώνουν οι γυναίκες και εξηγεί σε ποιες περιπτώσεις είναι αναγκαία η θεραπευτική παρέμβαση του ειδικού.
Από τη Γιάννα Τριανταφύλλη
-Ποιες είναι οι ψυχολογικές επιπτώσεις της εμμηνόπαυσης στις γυναίκες;
Οι ψυχολογικές δυσκολίες ή και διαταραχές αποτελούν συνέπειες αφενός των σωματικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης και αφετέρου κοινωνικών παραγόντων και στερεοτύπων. Μία τρίτη πηγή δυσκολιών αποτελεί το προσωπικό ιστορικό παλιών τραυμάτων και καταπιεσμένων συναισθημάτων. Τέλος, σημαντικό ρόλο παίζει η συνειδητοποίηση της γυναίκας, της προοπτικής των γηρατειών και του θανάτου.
Οι πλέον συνηθισμένες επιπτώσεις είναι πρώτα η μειωμένη διάθεση που φτάνει μέχρι την κατάθλιψη και η πίεση για προσαρμογή (στρες) σε μια νέα πραγματικότητα, η οποία πολλές φορές οδηγεί σε κρίση ταυτότητας.
Η γυναίκα μπορεί να βιώνει αμφισβήτηση της θηλυκότητάς της, αγωνία για την εξωτερική της εμφάνιση, μείωση αυτοεκτίμησης, αλλά και μια γενικότερη υπαρξιακή ανησυχία για το νόημα και την κατεύθυνση της ζωής.
Επίσης δημιουργείται άγχος για τη μειωμένη σεξουαλικότητα που μπορεί να οδηγήσει σε υπεραντιδράσεις και προβλήματα στις ερωτικές σχέσεις, ανησυχία για την απώλεια μνήμης και συγκέντρωσης, καθώς και ενοχές για κάποιες συναισθηματικές εκρήξεις.
–Γιατί δεν βιώνουν όλες οι γυναίκες με τον ίδιο τρόπο αυτή τη μεταβατική φάση στη ζωή τους; Γιατί ορισμένες γυναίκες είναι πιο «ανθεκτικές» ψυχολογικά;
Η εμμηνόπαυση, αν και αφορά βιολογικά όλες τις γυναίκες και έχει συγκεκριμένη ιατρική συμπτωματολογία, δεν έχει τις ίδιες ψυχολογικές επιπτώσεις σε όλες τις γυναίκες, ούτε την ίδια ένταση. Μια πρόσφατη έρευνα στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι περίπου το 60% των γυναικών εμφανίζουν ήπιες επιπτώσεις, το 20% καθόλου και μόνο το 20% εμφάνισε σοβαρές επιπτώσεις, οι οποίες χρειάζονται θεραπευτική παρέμβαση. Οι συνέπειες είναι σοβαρότερες στις γυναίκες που υποχρεώνονται σε πρόωρη, απότομη εμμηνόπαυση για την αντιμετώπιση ασθένειας.
Εκτός από τις όποιες βιολογικές διαφορές των ατόμων, η ίδια η προέλευση και η αιτιολογία των ψυχολογικών δυσκολιών, τις οποίες περιέγραψα στο προηγούμενο ερώτημά σας, δείχνει ότι τα συμπτώματα και η ψυχοπαθολογία εξαρτώνται όχι μόνο από το προηγούμενο συναισθηματικό φορτίο το οποίο έχει συσσωρεύσει η κάθε γυναίκα, αλλά και από το κοινωνικό και πολιτιστικό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε. Επίσης η ένταση τους σχετίζεται με την ποιότητα των υποστηρικτικών σχέσεων γύρω της, την αυτοεκτίμηση, αλλά και την προσωπική δουλειά αυτογνωσίας, στόχων ζωής και διαχείρισης του στρες, την οποία έχει κάνει προ της έναρξης της εμμηνόπαυσης.
-Ποια είναι η ψυχολογική «{παγίδα» στην οποία μπορεί να πέσει μια γυναίκα στην εμμηνόπαυση;
Η εμμηνόπαυση έχει επαναδιατυπωθεί τα τελευταία χρόνια σαν μια σημαντική βιοψυχοκοινωνική μετάβαση, σαν μια περίοδος αλλαγής και μεταμόρφωσης. Δυστυχώς η κυρίαρχη κοινωνική τάση ακόμα και σήμερα είναι να θεωρείται σαν μια τραγωδία, με αποκλειστικά αρνητικά αποτελέσματα, την οποία θα πρέπει να διαχειριστούν οι γιατροί σαν μια αρρώστια.
Έτσι η μεγαλύτερη παγίδα είναι να επηρεαστεί η γυναίκα από αυτήν την τάση και να δει τον εαυτό της σαν κάτι λιγότερο από αυτό που ήταν πριν και να μην επικοινωνεί όσα της συμβαίνουν, συμμετέχοντας σε αυτό που αποτελεί μια «συνωμοσία σιωπής» για την εμμηνόπαυση. Σε αυτό το πλαίσιο είναι πολύ σημαντική η αυξημένη ευαισθητοποίηση που προκαλεί η καθιέρωση της Παγκόσμιας Ημέρας Εμμηνόπαυσης.
–Τι ρόλο παίζουν τα κοινωνικά στερεότυπα και οι έμφυλοι ρόλοι στη διαμόρφωση της γυναικείας ψυχολογίας κατά την εμμηνόπαυση;
Στις δυτικές κοινωνίες η γυναίκα είναι κυρίως δύο πράγματα: ερωτικό αντικείμενο ή μητέρα. Έτσι όσο περισσότερο μια γυναίκα έχει ασπαστεί αυτούς τους ρόλους και προσπαθεί να προσαρμόσει την εικόνα της ανάλογα, τόσο σοβαρότερη κινδυνεύει να είναι η αίσθηση της αδυναμίας, της αποτυχίας και της απόσυρσης που θα φέρει η εμμηνόπαυση. Σε αυτές οι γυναίκες – θύματα των στερεότυπων – θα μειωθεί πολύ περισσότερο η αυτοεικόνα, η αυτοεκτίμηση και η αυτοπεποίθηση και είτε θα αποσυρθούν στην κατάθλιψη, είτε θα οδηγηθούν σε έντονη εκδραμάτιση για να καταπιέσουν τα αρνητικά συναισθήματα. Η τελευταία συνήθως παίρνει είτε τη μορφή της καλλιέργειας μια υπερσεξουαλικής εικόνας, είτε της παθολογικής προσκόλλησης στα παιδιά.
–Γιατί για πολλές γυναίκες η εμμηνόπαυση είναι μια περίοδος «πένθους»;
Για πολλές γυναίκες η αρχή των εξάψεων της εμμηνόπαυσης σηματοδοτεί την αρχή της απώλειας της νεότητας, της ελκυστικότητας, της θηλυκότητας και της αναπαραγωγικής ικανότητας, ασχέτως της ύπαρξης ή όχι παιδιών. Αυτή η αίσθηση σημαντικών απωλειών, αντικειμενικών και υποκειμενικών, τις οδηγούν στην έναρξη μιας διαδικασίας «πένθους» με έντονα συναισθήματα, η οποία εάν δεν ολοκληρωθεί επιτυχημένα μπορεί να απαιτήσει την προσφυγή σε κάποιον ειδικό.
-Πολλές γυναίκες δυσκολεύονται ή αποφεύγουν να μιλήσουν για την εμμηνόπαυση και συχνά ντρέπονται ή νιώθουν άβολα να αναζητήσουν βοήθεια και στήριξη από το περιβάλλον τους ή από ειδικό. Γιατί συμβαίνει αυτό;
Για αυτό το αναμφισβήτητο γεγονός ευθύνεται «η συνωμοσία της σιωπής», στην οποία αναφερθήκαμε παραπάνω. Με βάση τα κοινωνικά στερεότυπα και τους έμφυλους ρόλους, νιώθουν ότι κάπως φταίνε για όσα βιώνουν, ότι τώρα αξίζουν λιγότερο και πρέπει να το κρύψουν. Σιωπούν γιατί νιώθουν μειονεκτικά, σαν να έμειναν ανάπηρες, και οι άλλοι μπορεί να εκλάβουν την κατάστασή τους σαν αδυναμία.
-Πόσο συχνή είναι η κατάθλιψη κατά την εμμηνόπαυση;
Όταν τα αρνητικά συναισθήματα και οι πεποιθήσεις είναι ιδιαίτερα ισχυρές και όταν η γυναίκα έχει αδύναμο υποστηρικτικό πλαίσιο και μειωμένη αυτογνωσία, τότε οδηγείται σε σταδιακή απόσυρση και κατάθλιψη.
Από την εμπειρία μου σαν ψυχοθεραπευτής, θα έλεγα ότι η κατάθλιψη λόγω εμμηνόπαυσης είναι αρκετά συχνό πρόβλημα στην Ελλάδα. Ακόμα σημαντικότερο πρόβλημα δυστυχώς είναι στη χώρα μας η «κρυμμένη» κατάθλιψη, όπου η γυναίκα δεν επικοινωνεί όσα τη βασανίζουν και μπορεί να καταφύγει στο αλκοόλ ή σε άλλες καταστροφικές συνήθειες για να τα αντιμετωπίσει.
-Πως μπορεί να αντιμετωπίσει μια γυναίκα όλα αυτά τα δύσκολα συναισθήματα; Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης και πότε χρειάζεται θεραπεία και καθοδήγηση από ειδικό;
Η επιτυχημένη αντιμετώπιση είναι πολύ σημαντικό να ξεκινήσει με την αμφισβήτηση των αρνητικών πεποιθήσεων, την ενημέρωση και την αντικατάστασή τους με θετικές. Η εμμηνόπαυση είναι το τέλος κάποιων δυνατοτήτων, αλλά και η αρχή κάποιων νέων. Είναι η αρχή μιας περιόδου περισσότερης ελευθερίας από άγχη και προφυλάξεις. Για παράδειγμα για τους γηγενείς Αμερικανούς, η γυναίκα θεωρείται πλήρως μεγαλωμένη στα 52, όπου αποκτά ανώτερη κοινωνική θέση και γίνεται σχετικός εορτασμός.
Επίσης αυτή η περίοδος αποτελεί ευκαιρία για τη γυναίκα να επαναδιαπραγματευτεί συγκρούσεις, απογοητεύσεις και απώλειες του παρελθόντος, ή να αντιμετωπίσει το θέμα του θανάτου. Για τη συγγραφέα Ursula LeGuin η εμμηνόπαυση είναι η περίοδος όπου η γυναίκα θα πρέπει να εγκυμονήσει το νέο της εαυτό.
Μερικοί από τους εναλλακτικούς τρόπους βελτίωσης της ψυχολογικής κατάστασης, οι οποίοι έχουν δείξει θετικά αποτελέσματα είναι η yoga, ο βελονισμός, το tai chi, το qigong, η ρεφλεξολογία και το μασάζ. Επίσης η υγιεινή διατροφή και η άσκηση έχουν αποδειχθεί πολύτιμοι σύμμαχοι στην καταπολέμηση των καταθλιπτικών συμπτωμάτων.
Όταν τα ψυχολογικά συμπτώματα όμως επιμένουν και γίνουν έντονα, η σωστή προσέγγιση απαιτεί το συνδυασμό ιατρικής παρακολούθησης και ψυχοθεραπείας. Η ατομική ή ομαδική ψυχοθεραπεία προσφέρει ένα δυνατό υποστηρικτικό πλαίσιο για την αντιμετώπιση των βασανιστικών συναισθημάτων και συμπτωμάτων, την επίλυση παλαιών τραυμάτων και συγκρούσεων που έχουν ενεργοποιηθεί, την αλλαγή των αρνητικών πεποιθήσεων και την συνολική διαχείριση της μεταβατικής αυτής περιόδου για τη γυναίκα.
