Γράφει ο Ιάκωβος Μαρτίδης, Ψυχίατρος – Ψυχοθεραπευτής, Οικογενειακός Σύμβουλος, Συγγραφέας
https://www.martidis-psyxiatros.gr/
Ο φόβος είναι η φυσιολογική αντίδραση σε κάποιο πραγματικό κίνδυνο. Στις φοβίες, ο φόβος είναι υπερβολικός έως παράλογος, που έχει σαν αποτέλεσμα το άτομο να επιθυμεί έντονα την αποφυγή αυτού που φοβάται. Είναι μία δυσλειτουργική απάντηση σε κάποιο κίνδυνο, ο οποίος μεγαλοποιείται υπερβολικά ή είναι φανταστικός. Οι άνθρωποι μπορεί να αναπτύξουν φοβικές αντιδράσεις σε ζώα, σε δραστηριότητες (π.χ. αεροπορικά ταξίδια) ή σε κοινωνικές καταστάσεις (π.χ. δημόσια γεύματα, ακόμη και απλή παραμονή σε δημόσιους χώρους). Οι φοβίες επηρεάζουν ανθρώπους όλων των ηλικιών, όλων των κοινωνικών ομάδων και επαγγελμάτων. Είναι η πιο συχνή ψυχιατρική νόσος στις γυναίκες όλων των ηλικιών και η δεύτερη πιο συχνή νόσος στους άνδρες ηλικίας πάνω από 25 χρόνων.
Παρόλο που ο άνθρωπος καταλαβαίνει ότι οι φόβοι του είναι υπερβολικοί ή και παράλογοι, εν τούτοις προσπαθεί ν’ αποφύγει το φοβικό αντικείμενο ή την φοβική κατάσταση. Εάν η συμπεριφορά αποφυγής δεν επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό τη ζωή του ανθρώπου, η φοβική συμπεριφορά δεν αποτελεί διαταραχή. Για παράδειγμα αν κάποιος φοβάται τα φίδια και ζει στην Αθήνα, αυτός ο φόβος έχει μηδενική επίπτωση στην ζωή του. Αν όμως είναι αγρότης και συχνά πηγαίνει στα χωράφια, τότε αυτή η φοβία επηρεάζει σημαντικά την ζωή του. Όταν η φοβία έχει σαν αποτέλεσμα να επηρεάζει αρνητικά την ικανότητα του ανθρώπου να εκπληρώσει τις καθημερινές του ασχολίες, τότε πρόκειται για φοβική διαταραχή.
Οι φοβίες γενικά διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:
- Αγοραφοβία
Ο φόβος να είναι κανείς σε μέρη ή καταστάσεις από όπου η φυγή μπορεί να είναι δύσκολη, να προκαλεί αμηχανία ή στις οποίες μπορεί να μην υπάρχει δυνατότητα βοήθειας σε περίπτωση ξαφνικής αδυναμίας. Η γνωστική σε συνδυασμό με την συµπεριφορική θεραπεία είναι η θεραπεία εκλογής. Η γνωστική θεραπεία σας δείχνει τα γνωστικά λάθη που κάνετε στον τρόπο σκέψης, σας βοηθά να αναδιαμορφώσετε τις όποιες γνωστικές διαστρεβλώσεις και τα συνακόλουθα λανθασμένα συμπεράσματα που εξάγετε και ταυτόχρονα σας µαθαίνει να αναγνωρίζετε έγκαιρα τις επερχόμενες κρίσεις και να τις αντιμετωπίζετε πιο εύκολα. Σε σοβαρές ή χρονίζουσες περιπτώσεις που προκαλούν μεγάλη δυσφορία και προβλήματα στην καθημερινότητα του πάσχοντος, μαζί με την ψυχοθεραπεία θα χρειαστεί και φαρμακευτική αγωγή.
- Κοινωνική Φοβία
Είναι ο επίμονος φόβος μιας ή περισσοτέρων καταστάσεων στις οποίες το άτομο εκτίθεται ή φοβάται μήπως εκτεθεί σε πιθανό εξονυχιστικό βλεμματικό έλεγχο από μέρους άλλων ατόμων και φοβάται μήπως πει ή ενεργήσει με τρόπο ταπεινωτικό ή αμήχανο. Παραδείγματα περιλαμβάνουν: αδυναμία του ατόμου να μιλά σε δημόσιο χώρο, να μπερδεύει τα λόγια του, να μην μπορεί ν’ απαντήσει σε απλές ερωτήσεις όταν βρίσκεται με κόσμο, αίσθημα πνιγμονής ενώ τρώει μπροστά σε τρίτους, τρέμουλο του χεριού όταν γράφει μπροστά σε άλλους, αδυναμία να ουρήσει σε δημόσια τουαλέτα κ.α. Η έκθεση στο συγκεκριμένο φοβικό ερέθισμα ή κατάσταση σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση απάντηση άγχους. Η φοβική κατάσταση μπορεί να αφορά μία μόνο κοινωνική κατάσταση ή να περιλαμβάνει πολλές, οπότε τότε προσδιορίζεται σαν γενικευμένος τύπος. Η Κοινωνική Φοβία που αφορά το να μιλά κανείς δημόσια και ο γενικευμένος τύπος είναι συχνές. Οι άλλες Κοινωνικές Φοβίες είναι σχετικά σπάνιες.
Η Κοινωνική Φοβία αρχίζει στην όψιμη παιδική ηλικία ή στην πρώτη εφηβεία και συνήθως έχει χρόνια πορεία. Συχνά συνυπάρχει με Διαταραχή Πανικού και Απλή Φοβία και είναι πιο συχνή σε άνδρες απ’ ότι σε γυναίκες.
- Απλή φοβία
Απλή φοβία είναι επίμονος φόβος ενός συγκεκριμένου ερεθίσματος ή συγκεκριμένων αντικειμένων και καταστάσεων που όταν κάποιος εκτεθεί, σχεδόν πάντα προκαλεί άμεση απάντηση άγχους.
Οι πιο κοινές Απλές Φοβίες που συναντώνται περιλαμβάνουν ζώα, ιδιαίτερα σκύλους, ποντικούς, όπως επίσης φίδια, έντομα και κατσαρίδες. Άλλες Απλές Φοβίες είναι το να δει το άτομο αίμα ή τραυματισμό ιστών (φοβία αίματος-ιστών), η φοβία κλειστών χώρων (κλειστοφοβία), του ύψους (ακροφοβία ή υψοφοβία), η φοβία του αεροπλάνου. Μόνον όταν η συμπεριφορά αποφυγής παρεμποδίζει τη φυσιολογική λειτουργικότητα του ατόμου στην καθημερινή ζωή, στις κοινωνικές και επαγγελματικές του δραστηριότητες ή του προκαλεί έντονη υποκειμενική ενόχληση τίθεται η διάγνωση της Απλής Φοβίας. Γιατί κάποιος μπορεί να φοβάται τα αεροπλάνα πολύ, αλλά λόγω συγκυριών να μην χρειαστεί ποτέ να ταξιδέψει με αεροπλάνο. Τότε μπορεί να υπάρχει ο φόβος, αλλά δεν τίθεται η διάγνωση της φοβικής διαταραχής.
Η ηλικία έναρξης της Απλής Φοβίας ποικίλλει. Οι φοβίες ζώων σχεδόν πάντα αρχίζουν στην παιδική ηλικία. Οι φοβίες αίματος-ιστών αρχίζουν συνήθως στην εφηβεία ή στην αρχή της ενήλικης ζωής. Οι φοβίες ύψους, οδήγησης, κλειστών χώρων (π.χ. ανελκυστήρα), αεροπλάνων, αρχίζουν πιο συχνά στην τέταρτη δεκαετία της ζωής. Η διαταραχή είναι πιο συχνή στις γυναίκες και γενικά είναι συχνή στο γενικό πληθυσμό.
Στην αιτιολογία των Αγχωδών Διαταραχών όπου ανήκουν και οι Φοβίες, αναφέραμε ότι πέρα από ψυχολογικά αίτια πιθανώς να υπάρχουν και άλλοι προδιαθεσικοί βιολογικοί παράγοντες που μαζί με ψυχοκοινωνικούς προδιαθεσικούς παράγοντες, όπως η Διαταραχή Άγχους Αποχωρισμού στην παιδική ηλικία, συμβάλουν στην αιτιοπαθογένεια των φοβιών.
Θεραπεία
Η γνωστική-συμπεριφορική θεραπεία είναι η θεραπεία εκλογής της Κοινωνικής Φοβίας και της Απλής Φοβίας . Αν η επίπτωση στην καθημερινότητα του πάσχοντος είναι μεγάλη και δεν βελτιώνεται μόνο με ψυχοθεραπεία, θα χρειαστεί και φαρμακευτική αγωγή. Η θεραπεία συμπεριφοράς πραγματοποιείται με τη βαθμιαία προοδευτική έκθεση στο φοβικό αντικείμενο ή κατάσταση ή είναι συνδυασμός προοδευτικής συστηματικής απευαισθητοποίησης στη φαντασία και κλιμακωτής έκθεσης. Π.χ. αν φοβάσαι τα σκυλιά πρώτα ανακαλείς στη φαντασία σου ένα σκύλο, μετά βλέπεις και αγγίζεις τη φωτογραφία ενός σκύλου και μετά πλησιάζεις όλο και πιο κοντά ένα σκύλο, ξεκινώντας από μικρό και ήσυχο σκυλάκι μέχρι να φτάσεις στο σημείο να το χαϊδέψεις. Αυτό γίνεται με την καθοδήγηση του ψυχοθεραπευτή μέχρι να ξεπεράσεις την φοβία, παράλληλα με την γνωστική επεξεργασία των φοβιών και την αναδιαμόρφωση των φοβικών πεποιθήσεων.
