Γράφει η Παναγιώτα Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων
Η υπνοβασία είναι μια διαταραχή ύπνου στην οποία υπάρχει συνδυασμός καταστάσεων ύπνου και ξύπνιου. Αν και δεν είναι γνωστά τα ακριβή αίτια της υπνοβασίας στα παιδιά, οι ειδικοί πιστεύουν ότι πιθανά προκύπτει από ανωριμότητα στη ρύθμιση των κύκλων ύπνου/ξύπνιου του εγκεφάλου. Μπορεί επίσης να σχετίζεται με κούραση, προγενέστερη απώλεια ύπνου ή άγχος.
Η υπνοβασία εμφανίζεται συνήθως σε παιδιά σχολικής ηλικίας. Ξεκινά μεταξύ 4 και 8 ετών και κορυφώνεται γύρω στα 12. Σύμφωνα με έρευνες υπολογίζεται ότι περίπου 15% των παιδιών ηλικίας 5 έως 12 ετών εμφανίζουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο υπνοβασίας. Η συνεχιζόμενη υπνοβασία είναι συνηθέστερη στα αγόρια και συχνά συνδυάζεται με τη νυχτερινή ακράτεια ούρων.
Σύμφωνα με ιατρικές εκθέσεις, περίπου το 18% του γενικού πληθυσμού έχει προδιάθεση στην υπνοβασία. Επίσης, η διαταραχή εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια απ’ ότι στα κορίτσια και οι περισσότερες καταγεγραμμένες περιπτώσεις υπνοβασίας αφορούν τις ηλικίες 11 έως 12 ετών. Οι νυχτερινοί τρόμοι είναι πιο συνηθισμένοι στις ηλικίες μεταξύ ενός και οκτώ ετών, αλλά μπορεί να ξεκινήσουν ακόμα και από τον έκτο μήνα ζωής.
Τα παιδιά συνήθως παύουν να υπνοβατούν στην εφηβεία. Ωστόσο, η διαταραχή παραμένει και μετά την εφηβεία σε ποσοστό 1 έως 6% των περιπτώσεων. Ιατρικές εκθέσεις δείχνουν ότι εάν ένα παιδί αρχίσει να υπνοβατεί στην ηλικία των 9 ετών, αυτό συχνά συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή του. Οι νυχτερινοί τρόμοι μερικές φορές συνεχίζονται και στην ενήλικη ζωή.
Η υπνοβασία που ξεκινά σε μεγαλύτερη ηλικία ή που συνεχίζεται και στην ενήλικη ζωή, μπορεί να έχει ψυχολογικά αίτια, όπως το υπερβολικό άγχος ή, σπανιότερα, ιατρικά αίτια, όπως η επιληψία.
Περίπου στο 80% των ατόμων που υπνοβατούν, υπάρχει θετικό οικογενειακό ιστορικό για υπνοβασία ή νυχτερινούς τρόμους. Περίπου 10% έως 20% των ατόμων που υπνοβατούν έχουν κάποιο συγγενή πρώτου βαθμού, που επίσης υπνοβατεί. Ο κίνδυνος ένα άτομο να υπνοβατεί πολλαπλασιάζεται, αν και οι δύο γονείς έχουν ιστορικό υπνοβασίας.
Πως εκδηλώνεται η υπνοβασία
Το κύριο σύμπτωμα της υπνοβασίας είναι σκόπιμες κινήσεις που πραγματοποιούνται ενώ το άτομο είναι σε κατάσταση ημι-αφύπνισης από το βαθύ ύπνο. Κάποιοι υπνοβάτες απλά ανακάθονται στο κρεβάτι και κουνούν τα πόδια τους ή σηκώνονται και περπατούν τριγύρω. Άλλοι, κάνουν πιο σύνθετα πράγματα όπως το να μετακινούν έπιπλα, να ντύνονται και να ξεντύνονται, να τρώνε ή να επισκέπτονται το μπάνιο. Κάποιοι μπορεί ακόμα και να οδηγήσουν αυτοκίνητο.
Τα επεισόδια υπνοβασίας συνήθως λαμβάνουν χώρα μία με δύο ώρες μετά την κατάκλιση και διαρκούν από ένα έως τριάντα λεπτά. Ο υπνοβάτης μοιάζει να είναι ξύπνιος, έχει ανοιχτά μάτια αλλά ανέκφραστο πρόσωπο και συνήθως είναι δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αφυπνιστεί. Το επόμενο πρωί συνήθως δεν θυμάται το επεισόδιο.
Στις ήπιες μορφές υπνοβασίας, τα επεισόδια μπορεί να εμφανίζονται μία ή περισσότερες φορές το μήνα, χωρίς να υπάρχουν τραυματισμοί στον ασθενή ή στους άλλους. Στην πιο σοβαρή μορφή της, τα επεισόδια συμβαίνουν σχεδόν κάθε βράδυ ή συνδυάζονται με φυσικό τραυματισμό. Σε κάποιες περιπτώσεις, η υπνοβασία μπορεί να καταλήξει σε βίαιη συμπεριφορά. Το άτομο που υπνοβατεί μπορεί να αισθάνεται αμηχανία, ντροπή, ενοχή, άγχος και σύγχυση όταν του λένε για όσα έκανε ενώ υπνοβατούσε.
Στους νυχτερινούς τρόμους που μπορεί να συνυπάρχουν με την υπνοβασία, το παιδί ξαφνικά ανασηκώνεται στο κρεβάτι, μία ή δύο ώρες αφού κοιμηθεί, εκδηλώνει έντονο φόβο ή ταραχή και μπορεί να φωνάζει ή να ουρλιάζει. Τα μάτια του είναι ανοιχτά αλλά είναι ακόμα κοιμισμένο, δεν αντιλαμβάνεται την παρουσία των άλλων και δεν μπορεί να παρηγορηθεί ή να ξυπνήσει. Καθώς υποχωρεί η ταραχή, το παιδί πέφτει ξανά σε βαθύ ύπνο. Όταν ξυπνά το πρωί, δεν μπορεί να θυμηθεί τους νυχτερινούς τρόμους.
Προλαμβάνεται η υπνοβασία;
Δεν υπάρχει κάποια γνωστή μέθοδος για την πρόληψη της υπνοβασίας. Ωστόσο, τα παιδιά είναι πιθανότερο να υπνοβατήσουν ή να έχουν νυχτερινούς τρόμους όταν είναι πολύ κουρασμένα ή αγχωμένα. Το να κοιμούνται νωρίς και να ασχολούνται με κάτι χαλαρωτικό πριν τον ύπνο, μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη των διαταραχών ύπνου.
Για να αποφευχθούν τραυματισμοί των παιδιών από ενδεχόμενο επεισόδιο υπνοβασίας, πρέπει το υπνοδωμάτιο και το σπίτι να διαμορφώνονται έτσι ώστε να είναι όσο το δυνατό πιο ασφαλή. Ανάμεσα στις προτεινόμενες προφυλάξεις είναι: το παιδί να μην κοιμάται σε κουκέτα, να μην υπάρχουν αιχμηρά ή εύθραυστα αντικείμενα κοντά στο κρεβάτι, να κλειδώνονται πόρτες και παράθυρα και να εμποδίζεται η πρόσβαση σε ανοιχτές σκαλωσιές.
Πως γίνεται η διάγνωση της υπνοβασίας;
Η διάγνωση της υπνοβασίας ξεκινά με ένα ιατρικό ιστορικό και φυσική εξέταση. Το ιστορικό συνήθως παρέχει αρκετές πληροφορίες στο γιατρό ώστε να διαγνώσει το πρόβλημα, ιδιαίτερα σε παιδιά. Σε πιο δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να είναι απαραίτητη η γνωμάτευση ενός ειδικού σε θέματα ύπνου και ένα ολονύχτιο τεστ ύπνου που αποκαλείται πολυπνογραφία. Σε σπάνιες περιπτώσεις, μπορεί να χρειαστεί ηλεκτροεγκεφαλογράφημα (ΗΕΓ) προκειμένου να αποκλειστεί ενδεχόμενη παθολογία του εγκεφάλου.
Θεραπεύεται η υπνοβασία;
Η διαταραχή της υπνοβασίας δεν έχει κάποιες σημαντικές μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην υγεία του παιδιού. Συνήθως δεν είναι απαραίτητη κάποια θεραπεία καθώς τα επεισόδια υπνοβασίας ή νυχτερινών τρόμων τερματίζονται χωρίς παρέμβαση. Τα περισσότερα παιδιά ξεπερνούν τα συμπτώματα καθώς εξελίσσεται το νευρικό τους σύστημα.
Για να βοηθήσει κανείς το παιδί να επιστρέψει στον φυσιολογικό ύπνο, πρέπει να το οδηγήσει με ήπιο τρόπο πίσω στο κρεβάτι. Κατά τη διάρκεια ενός επεισοδίου νυχτερινών τρόμων, πρέπει να καθησυχάσεις το παιδί με επαναλαμβανόμενες παρηγορητικές φράσεις όπως «Είσαι ασφαλής. Είσαι στο σπίτι, στο κρεβάτι σου». Δεν είναι απαραίτητο να ξυπνήσεις το παιδί και μπορεί να μην είναι καν εφικτό.
Η παραπομπή σε ειδικό θεραπευτή είναι αναγκαία στις εξής περιπτώσεις:
-Τα επεισόδια υπνοβασίας είναι συχνά ή σοβαρά. -Ο ασθενής τραυματίζεται κατά τη διάρκεια των επεισοδίων. -Ο ασθενής φεύγει από το σπίτι.
-Τα επεισόδια συνεχίζονται και μετά την εφηβεία.
-Τα νυχτερινά επεισόδια συνοδεύονται από υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.
-Στρες, άγχος ή άλλοι ψυχολογικοί παράγοντες, πιθανά συμβάλλουν στις διαταραχές ύπνου.
