Σύμφωνα με έρευνες, η εφηβεία προσδιορίζεται ως η ηλικία έναρξης της αυτοτραυματιστικής συμπεριφοράς, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν μπορεί να παρουσιαστεί και σε μεγαλύτερες ηλικίες ή ακόμη και κατά την ενηλικίωση. Τι ωθεί όμως έναν έφηβο στον αυτοτραυματισμό και ποια είναι τα προειδοποιητικά σημάδια που θα πρέπει να κινητοποιήσουν άμεσα τους γονείς;
Τις απαντήσεις δίνει ο Χάρης Καραουλάνης Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπευτής, Μέλος του Συλλόγου Ελλήνων Ψυχολόγων.
Η καθιέρωση της 1ης Μαρτίου ως Παγκόσμιας Ημέρας Ευαισθητοποίησης για τον Αυτοτραυματισμό είναι σημαντική γιατί δίνεται έμφαση σε ένα συχνό φαινόμενο ειδικά ανάμεσα στους νέους, το οποίο είναι δυνατό να υπονομεύσει σοβαρά τη σωματική και ψυχική τους υγεία.
Με τον όρο αυτοτραυματισμό, εννοούμε κάθε σκόπιμη πράξη με την οποία κάποιος προκαλεί βλάβη στον εαυτό του. Ενδεικτικές χαρακτηριστικές συμπεριφορές αυτοτραυματισμού αποτελούν το κόψιμο, το κάψιμο ή το γδάρσιμο του δέρματος, το τράβηγμα τριχών ή μαλλιών, το χτύπημα του κεφαλιού.
Οι παραπάνω συμπεριφορές είναι πολύ περισσότερο συχνές, απ’ όσο φαίνεται από επίσημα στοιχεία, γιατί τυπικά δεν καταγράφονται παρά μόνο στις σοβαρότερες περιπτώσεις. Σχετικές έρευνες δείχνουν ότι ο αυτοτραυματισμός πραγματοποιείται κυρίως από νέα άτομα, στην πλειοψηφία τους γυναίκες. Με βάση την διεθνή βιβλιογραφία εκτιμάται ότι το 10% με 15% των εφήβων αυτοτραυματίζεται.
Είναι πολύ σημαντικό να τονιστεί ότι οι βασικές αιτίες είναι η δυσλειτουργική διαχείριση του ψυχικού πόνου μέσω της μετατροπής του σε σωματικό, η συναισθηματική εκφόρτιση, η προσπάθεια να νιώσουν οι νέοι ότι έχουν τον έλεγχο, καθώς και να σταματήσουν το αίσθημα της αναισθησίας και της αποσύνδεσης που φέρνει η κατάθλιψη.
Σε μικρότερη συχνότητα, ο αυτοτραυματισμός μπορεί να αποτελέσει επίσης έναν τρόπο επικοινωνίας του πόνου στους άλλους ανθρώπους, ή έκφρασης αυτοκτονικών συναισθημάτων χωρίς αφαίρεση της ζωής. Κι αυτό γιατί συνηθέστερα οι πράξεις αυτές αποκρύβονται και δεν χρησιμοποιούνται για να τραβήξουν την προσοχή.
Παρόλο που φαινομενικά οι σχετικές πράξεις δεν είναι καταστροφικές, μακροπρόθεσμα είναι δυνατό να οδηγήσουν σε ανεπανόρθωτες σωματικές βλάβες και ψυχικές διαταραχές. Επίσης γίνονται εύκολα ένα είδος εξάρτησης που είναι δύσκολο να σταματήσει γιατί είναι αυτοενισχυόμενες, καθώς μετά τον αυτοτραυματισμό το άτομο νιώθει ανακούφιση. Το πρόβλημα είναι ότι αυτή η χαλάρωση δεν διαρκεί πολύ και ακολουθούν αισθήματα ενοχής και ντροπής.
Ένα από τα προβλήματα στην αντιμετώπισης του αυτοτραυματισμού από γονείς και ειδικούς είναι ότι όπως αναφέρθηκε η συγκεκριμένη συμπεριφορά συνήθως αποκρύβεται. Ακόμα και στο περιβάλλον της ψυχοθεραπείας έχει συμβεί αρκετές φορές οι θεραπευόμενοι να κρύβουν ή να καθυστερούν πολύ να αποκαλύψουν τέτοιες συνήθειες.
Παρόλα αυτά κάποια προειδοποιητικά σημάδια, τα οποία που μπορεί να παρατηρήσει ένας γονέας είναι κοντινά κοψίματα και ουλές στα χέρια, τα πόδια ή την κοιλιά, μώλωπες, εγκαύματα και συχνή χρήση επιδέσμων. Επίσης χαρακτηριστικά είναι τα μακριά μανίκια το καλοκαίρι, τα περικάρπια και η απροθυμία να συμμετάσχει η έφηβη σε δραστηριότητες που απαιτούν σωματική έκθεση.
Η ανακάλυψη από τους γονείς ότι το παιδί τους αυτοτραυματίζεται είναι αναμενόμενο να προκαλέσει έντονο θυμό, φόβο, ή ενοχές. Παρόλα αυτά είναι πολύ σημαντικό να μην επικεντρωθούν στον τραυματισμό, αλλά στο άτομο. Έτσι χρειάζεται να επιδείξουν ενσυναίσθηση, κατανόηση και να ενθαρρύνουν το παιδί να μιλήσει για τα συναισθήματα του, να αναγνωρίσει το πρόβλημα και την ανάγκη για βοήθεια. Δεν θα πρέπει να το πιέσουν να μιλήσει αν δεν το θέλει, αλλά να ζητήσουν βοήθεια από έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι αυτοτραυματισμοί αποτελούν ενδείξεις σοβαρών δυσλειτουργιών στο περιβάλλον των εφήβων και είναι απαραίτητο να αντιμετωπισθούν το συντομότερο δυνατό, ώστε να μην υπονομευτεί η μελλοντική πορεία και ανάπτυξη τους.
