Γράφει η Δρ. Δήμητρα Σαλή, Κλινική Νευρολόγος, Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Επιμελήτρια της Β’ Νευρολογικής Κλινικής στην Ευρωκλινική Αθηνών https://neuro-sali.gr/
Η πρόληψη της εμφάνισης άνοιας ξεκινάει από την παιδική ηλικία και συνεχίζεται μέχρι την λεγόμενη τρίτη ηλικία. Στην πορεία της ζωής μας ποτέ δεν είναι πολύ νωρίς ή πολύ αργά για την πρόληψη της νόσου.
Ξεκινώντας από τις νεότερες ηλικίες εκπαίδευση (<45χρ) επηρεάζει το νοητικό απόθεμα του εγκεφάλου ενώ παράγοντες κινδύνου στις μεγαλύτερες ηλικίες (>65 χρ) μπορεί να πυροδοτήσουν την έναρξη της βιολογικής διαδικασίας που οδηγεί στην άνοια. Επομένως, η ελάττωση της πιθανότητας να εμφανιστεί η νόσος είναι μία συνεχής διαδικασία που ξεκινά νωρίς και συνεχίζεται δια βίου.
Μέχρι και το 2017 είχαν αναγνωριστεί εννιά τροποποιήσιμοι παράγοντες κινδύνου σχετιζόμενοι με την άνοια: η εκπαίδευση, η αρτηριακή πίεση, η βαρηκοΐα, το κάπνισμα, το σωματικό βάρος, η κατάθλιψη, η σωματική άσκηση, το σάκχαρο και η κοινωνική επαφή. Πρόσφατα προστέθηκαν άλλοι τρεις: το αλκοόλ, η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι εγκεφαλικές κακώσεις. Με την ρύθμιση των παραγόντων αυτών μπορεί να αποφευχθεί ή να καθυστερήσει η εμφάνιση της άνοιας σε ποσοστό 40%.
Ας δούμε αναλυτικά πως μπορούμε να παρέμβουμε με 12 δράσεις:
- Εξασφάλιση πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης για όλα τα παιδιά. Ο ρυθμός της μάθησης είναι ταχύτατος μέχρι την εφηβεία ενώ μειώνεται μετά τα 20 έτη ζωής. Στην παιδική ηλικία ο εγκέφαλος μπορεί να φτάσει σε υψηλό επίπεδο λειτουργικότητας προσφέροντας μια πλούσια βάση δεδομένων στην οποία θα συμπληρωθούν οι επόμενες γνώσεις. Η «δια βίου μάθηση» έχει απόλυτη σημασία: άνθρωποι άνω των 65 που διαβάζουν, ταξιδεύουν, μαθαίνουν μία ξένη γλώσσα μειώνουν την πιθανότητα εμφάνισης της νόσου.
- Διατήρηση της αρτηριακής πίεσης σε τιμές κάτω του 130mmHg (για την συστολική πίεση) μετά τα 40 δρα προφυλακτικά, εύρημα επιβεβαιωμένο σε πολλές μελέτες.
- Χρήση ακουστικών σε όσους έχουν βαρηκοία. Χαμηλότερη ακοή σημαίνει λιγότερα ερεθίσματα για τον εγκέφαλό μας.
- Αποφυγή της έκθεσης σε ατμοσφαιρικούς ρύπους. Η ατμοσφαιρική ρύπανση και κυρίως το διοξείδιο του αζώτου επιταχύνει την εκφύλιση των εγκεφαλικών κυττάρων σύμφωνα με μελέτες σε ζώα.
- Αποφυγή των εγκεφαλικών κακώσεων. Οι κακώσεις του εγκεφάλου μπορεί να προκαλέσουν αυξημένη συσσώρευση παθολογικών πρωτεϊνών στον εγκέφαλο. Πτώσεις από ποδήλατο, αυτοκινητιστικά ατυχήματα ή ατυχήματα στο σπίτι είναι οι συνηθέστερες αιτίες. Προσέχουμε, φοράμε κράνος και ζώνη ασφαλείας!
- Κατανάλωση αλκοόλ όχι περισσότερο από 21 μονάδες την εβδομάδα. Το αλκοόλ έχει αποδεδειγμένη νευροτοξική δράση. Η αυξημένη κατανάλωσή του ευθύνεται κυρίως για την έναρξη άνοιας πριν τα 65. Ένα ποτήρι ελαφρύ κρασί ή ελαφριάς μπύρας αντιστοιχεί σε περίπου 2 μονάδες.
- Αποφυγή παχυσαρκίας. Η άνοια στην Τρίτη ηλικία έχει συσχετισθεί με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΔΜΣ) >30 , δηλ. με υπέρβαρους ασθενείς. Ο ΔΜΣ υπολογίζεται ως εξής: βάρος (kg) / {ύψος(m) x ύψος(m)}. Πάντως ακόμα και σε υγιείς ανθρώπους στην ηλικία των 50 με ΔΜΣ>25, η απώλεια κιλών οδήγησε σε βελτίωση της μνήμης και της προσοχής.
- Διακοπή καπνίσματος. Σε όποια ηλικία και να γίνει είναι ευεργετική για τον εγκέφαλο. Συμπεριλαμβάνεται και το παθητικό κάπνισμα.
- Αποφυγή σακχαρώδη διαβήτη. Η συσχέτιση του διαβήτη με τη την άνοια είναι διαπιστωμένη και ανάλογη με την βαρύτητα και την διάρκεια του διαβήτη. Δυστυχώς δεν έχει εξακριβωθεί αν υπάρχει αντιδιαβητική αγωγή που να μειώνει τον κίνδυνο.
- Σωματική άσκηση. Η άσκηση γενικά προάγει την πνευματική ευεξία. H αεροβική κυρίως άσκηση διατηρεί καλό επίπεδο πνευματικής υγείας στους υγιείς ενήλικες και, ενδεχομένως, βελτιώνει την γνωστική λειτουργία σε όσους έχουν ήπια γνωσιακή διαταραχή.
- Αποφυγή-θεραπεία κατάθλιψης. Η κατάθλιψη μπορεί να αποτελεί σύμπτωμα της άνοιας ή να προηγείται πολλά χρόνια πριν από αυτή. Υπάρχουν μελέτες που αποδεικνύουν ότι η θεραπεία της κατάθλιψης στην Τρίτη ηλικία μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης άνοιας ωστόσο κάποια αποτελέσματα είναι διφορούμενα. Η σύσταση γενικά είναι η εκρίζωση της κατάθλιψης γιατί στην ηλικία αυτή οδηγεί σε κοινωνική απομόνωση και τελικά μείωση των νοητικών ερεθισμάτων.
- Πλούσια κοινωνική συναναστροφή. Σύμφωνα με τις περισσότερες μελέτες η πλούσια κοινωνική ζωή διατηρεί τον εγκέφαλο σε εγρήγορση. Το εύρημα αυτό επιβεβαιώνεται από την αυξημένη συχνότητα άνοιας σε χήρους ή ανύπαντρους ανθρώπους μέσης ηλικίας. Η κοινωνική επαφή αφορά επαφή με τον σύντροφο, την οικογένεια, με φίλους, με ομάδες (πχ συλλόγους, ΚΑΠΗ) και έχει θετικά αποτελέσματα και στα δύο φύλα.
Διαπιστώνουμε ότι η πρόληψη της άνοιας επιβάλλει ατομική αλλά και συλλογική προσπάθεια. Εκτός από την ρύθμιση των παραγόντων κινδύνου, που μπορεί να ελέγξει ο καθένας μας, χρειάζεται και στρατηγικός εθνικός/ παγκόσμιος σχεδιασμός: η επαρκής σχολική εκπαίδευση, η ενημέρωση του κοινού για τα οφέλη της άσκησης, η αντικαπνιστική εκστρατεία, η αντιμετώπιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης, η περίθαλψη και ενημέρωση για θέματα υγείας όπως η αρτηριακή υπέρταση και ο διαβήτης, η βελτίωση των μέσων μεταφοράς και η πρόληψη των ατυχημάτων πρέπει να αποτελούν στόχους ενός ευρύτερου σχεδιασμού για την άνοια τα επόμενα χρόνια.
