Γράφει η Άννα Χρηστάκου, MSc., PhD. Επίκουρη Καθηγήτρια Τμήματος Φυσικοθεραπείας Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, Συντονίστρια του Επιστημονικού Τμήματος Καρδιοαγγειακής και Αναπνευστικής Φυσικοθεραπείας – Αποκατάστασης (Ε.Τ.Κ.Α.ΦΑ.) του Πανελλήνιου Συλλόγου Φυσικοθεραπευτών (Π.Σ.Φ.), Μέλος Δ.Σ. της Διεθνής Συνομοσπονδίας Καρδιοαναπνευστικής Φυσικοθεραπείας (Ιnternational Confederation Cardiorespiratory Physical Τherapy, ICCrPT)
Η Χρόνια Αποφρακτική Πνευμονοπάθεια (ΧΑΠ) αποτελεί ένα ευρύ φάσμα χρόνιων διαταραχών του αναπνευστικού συστήματος που έχουν ως κοινό παρανομαστή τον περιορισμό στην εκπνοή λόγω απόφραξης ή καταστροφής τμημάτων του πνεύμονα. Είναι μια χρόνια πάθηση που χαρακτηρίζεται από προοδευτική επιδείνωση και μη αντιστρεπτή της αναπνευστικής λειτουργίας.
Τα κύρια συμπτώματα της ΧΑΠ είναι ο επίμονος βήχας, η δύσπνοια, η παραγωγή άφθονων πτυέλων και η αυξημένη απόχρεμψη, η κόπωση, ο εκπνευστικός συριγμός, το σφίξιμο στο στήθος. Αίτια της ΧΑΠ είναι το κάπνισμα, η ατμοσφαιρική ρύπανση, η έκθεση σε ρυπογόνους παράγοντες (π.χ., χώρος εργασίας) που προκαλούν παρεμπόδιση της κυκλοφορίας του αέρα στους πνεύμονες και συχνές αναπνευστικές λοιμώξεις. Αξίζει να σημειωθεί ότι η ΧΑΠ είναι μία ασθένεια που προλαμβάνεται σε μεγάλο βαθμό. Η αποφυγή έναρξης του καπνίσματος και η έγκαιρη διακοπή του μειώνουν κατακόρυφα την πιθανότητα να νοσήσει κάποιος από ΧΑΠ.
Οι θεραπευτικές μέθοδοι αποσκοπούν στη βελτίωση των συμπτωμάτων και στη μείωση των εξάρσεων. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η ενθάρρυνση του ασθενή να είναι πιο υπεύθυνος για την υγεία του. Η διακοπή του καπνίσματος είναι απαραίτητη και στη συνέχεια έπεται η φαρμακευτική αγωγή (βρογχοδιασταλτικά) και η φυσικοθεραπεία.
Η φυσικοθεραπευτική παρέμβαση είναι μεγίστης σημασίας καθώς προσφέρει πολλαπλά οφέλη, τα οποία έχουν αποδειχθεί ερευνητικά. Οι στόχοι της φυσικοθεραπείας στη ΧΑΠ είναι οι εξής:
- Εκμάθηση του σωστού τρόπου αναπνοής
- Εφαρμογή θέσεων χαλάρωσης
- Eνδυνάμωση των αναπνευστικών μυών (π.χ. διάφραγμα), των άνω και κάτω άκρων
- Διευκόλυνση της απομάκρυνσης των εκκρίσεων, εκμάθηση τεχνικών αποτελεσματικού βήχα
- Εκμάθηση των ασθενών στη σωστή λήψη εισπνεόμενων φαρμάκων και της συμμόρφωσης στη θεραπεία
- Συμμετοχή σε δομημένα και εξατομικευμένα προγράμματα άσκησης
Ασθενείς με ΧΑΠ που έχουν ακολουθήσει προγράμματα φυσικοθεραπευτικής αποκατάστασης κατόπιν προσεκτικής αξιολόγησης διαπίστωσαν σημαντική βελτίωση της φυσικής κατάστασης και της λειτουργικής ικανότητάς τους, μείωση της δύσπνοιας και της κόπωσης, μείωση της συχνότητας παροξύνσεων, βελτίωση της ποιότητας ζωής, μείωση των επισκέψεων στο Τμήμα Επειγόντων Περιστατικών ενός νοσοκομείου και στα τακτικά εξωτερικά ιατρεία και μείωση των εισαγωγών στο νοσοκομείο. Το πρόγραμμα αφορά ασκήσεις για τους αναπνευστικούς μύες και μύες των άνω και κάτω άκρων (κυρίως τετρακέφαλου μηριαίου μυός). Συγκεκριμένα το πρόγραμμα περιλαμβάνει ασκήσεις αντοχής, ενδυνάμωσης (με δραστηριότητες όπως περπάτημα, ποδήλατο κλπ.), αντίστασης, ισορροπίας σώματος, ειδικές τεχνικές κινητοποίησης, διατάσεις με τεχνικές μυϊκής ενέργειας, ηλεκτρική νευρομυική διέγερση.
Επιπλέον εφαρμόζεται και πρόγραμμα δημιουργικού χορού που αποτελεί μια καινοτόμα προσέγγιση εξίσου αποτελεσματική με την παραδοσιακή άσκηση σε ασθενείς με ΧΑΠ με στόχο τη βελτίωση της λειτουργικής ικανότητας, της σταθερότητας της στάσης και της ισορροπίας, της βελτίωσης των αναπνευστικών και γνωστικών λειτουργιών, της αναπνευστικής και περιφερικής μυϊκής δύναμης. Επίσης, η μουσικοθεραπεία πιθανά συμβάλλει στη βελτίωση της συναισθηματικής κατάστασης των ασθενών με ΧΑΠ. Τέλος προγράμματα τηλεαποκατάστασης σε ασθενείς με ΧΑΠ είναι ασφαλή και επιτυγχάνουν κλινικά σημαντικά οφέλη, όταν το πρόγραμμα άσκησης δια ζώσης δεν είναι διαθέσιμο. Ως εκ τούτου, ο φυσικοθεραπευτής έχει καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της νόσου και συμβάλλει τα μέγιστα στη βελτίωση της καθημερινότητας των ασθενών με ΧΑΠ.
Το Επιστημονικό Τμήμα Καρδιοαγγειακής και Αναπνευστικής Φυσικοθεραπείας-Αποκατάστασης (Ε.Τ.Κ.Α.Φ.Α) του Πανελληνίου Συλλόγου Φυσικοθεραπευτών (Π.Σ.Φ.) προάγει, αναγνωρίζει, εκπαιδεύει και ενημερώνει το ευρύ κοινό για τη σημασία της έγκαιρης διάγνωσης, πρόληψης, αξιολόγησης και κλινικής εφαρμογής της κατάλληλης φυσικοθεραπευτικής αποκατάστασης σε ασθενείς με ΧΑΠ. (www.tkafa.gr).
