Γράφει ο Δρ. Αθανάσιος Β. Μουσιώλης, Μαιευτήρας- Γυναικολόγος
Τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη είναι οι κατεξοχήν θηλυκές ορμόνες που παίζουν σημαντικούς ρόλους στο σώμα μιας γυναίκας. Η πτώση των επιπέδων μπορούν να προκαλέσουν μία σειρά συμπτωμάτων, τόσο στο σώμα όσο και στην ψυχολογία. Μεταξύ των άλλων, παρουσιάζονται εξάψεις, μεταπτώσεις της διάθεσης και κολπική ξηρότητα.
Ο σκοπός της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης είναι να αποκαταστήσει τα επίπεδα των γυναικείων ορμονών ώστε να αποκατασταθεί η φυσιολογική λειτουργία του σώματος.
Πως λειτουργούν τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη;
Οιστρογόνα
Τα οιστρογόνα βοηθούν στην απελευθέρωση των ωαρίων από τις ωοθήκες. Βοηθούν επίσης στη ρύθμιση των περιόδων και στη σύλληψη.
Τα οιστρογόνα επίσης παίζουν ρόλο στον έλεγχο και άλλων λειτουργιών του σώματος της γυναίκας. Έτσι, μπορούν να ρυθμίσουν την πυκνότητα των οστών, τη θερμοκρασία του δέρματος και την υγρασία του κόλπου. Είναι ακριβώς αυτή η μείωση στα επίπεδα των οιστρογόνων που προκαλεί τα περισσότερα από τα συμπτώματα που συνδέονται με την εμμηνόπαυση, όπως:
- εξάψεις
- νυχτερινούς ιδρώτες
- ξηρότητα κόλπου
- ελάττωση της σεξουαλικής επιθυμίας (λίμπιντο)
- ακράτεια ούρων (απώλεια ούρων με το βήχα, το γέλιο ή το φτάρνισμα)
- αδυνάτισμα των οστών (που μπορεί να οδηγήσει σε οστεοπόρωση και κατάγματα)
Τα περισσότερα από αυτά τα συμπτώματα είναι παροδικά, αν και η ξηρότητα του κόλπου μάλλον θα χειροτερεύει αν δεν θεραπευτεί. Η ακράτεια ούρων μάλλον θα επιμείνει και η πιθανότητα για οστεοπόρωση θα αυξάνει με την πάροδο των ετών.
Προγεστερόνη
Ο κύριος ρόλος της προγεστερόνης είναι να προετοιμάζει τη μήτρα για την εγκυμοσύνη. Επίσης, βοηθά στην προστασία του εσωτερικού τοιχώματος της μήτρας που ονομάζεται ενδομήτριο.
Αν τα επίπεδα προγεστερόνης πέσουν, το σώμα δεν επηρεάζεται με τον ίδιο τρόπο που επηρεάζεται από την πτώση των επιπέδων των οιστρογόνων. Αν όμως παίρνετε θεραπεία μόνο με οιστρογόνα όταν έχετε μήτρα, αυξάνει ο κίνδυνος για εμφάνιση ενός καρκίνου της μήτρας που ονομάζεται καρκίνος του ενδομητρίου.
Για αυτό το λόγο, συνήθως, μια συνθετική μορφή προγεστερόνης (προγεσταγόνο) συνδυάζεται μαζί με οιστρογόνο στη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης. Αν όμως έχετε κάνει υστερεκτομή (μια εγχείρηση στην οποία αφαιρείται η μήτρα), δεν χρειάζεται να παίρνετε προγεσταγόνο και μπορείτε να παίρνετε μόνο οιστρογόνο σαν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Πώς χορηγείται η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Χάπια, αυτοκόλλητα ή εμφυτεύματα χρειάζονται μόνο αν έχετε έντονα συμπτώματα στην εμμηνόπαυση, όπως για παράδειγμα εξάψεις, και εφ’ όσον έχουμε συζητήσει πρώτα μαζί για τα οφέλη και τα ρίσκα της θεραπείας.
Επειδή υπάρχουν διάφοροι συνδυασμοί, είναι καλό να συζητήσουμε πρώτα μαζί τι σας ταιριάζει καλύτερα και να αποφασίσουμε ποια θεραπεία να ακολουθήσετε.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι λήψης θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, μεταξύ των οποίων:
- ταμπλέτες που λαμβάνονται από το στόμα
- αυτοκόλλητο που κολλάει στο δέρματος
- εμφύτευμα οιστρογόνων που μπαίνει με τοπική αναισθησία κάτω από το δέρμα της κοιλιάς, γλουτού ή μηρού (μη διαθέσιμο στην Ελλάδα).
- τζελ οιστρογόνων που απλώνεται στο δέρμα και απορροφάται
Τοπικά οιστρογόνα για την κολπική ξηρότητα
Αν το μοναδικό σύμπτωμα που σας ενοχλεί είναι η κολπική ξηρότητα, τότε μπορούμε να δοκιμάσουμε τη χορήγηση οιστρογόνων με τη μορφή τζελ στον κόλπο.
Επειδή το τζελ χορηγείται τοπικά, η δόση είναι πολύ μικρή, δεν έχει επίδραση στο υπόλοιπο σώμα, ούτε καν στη μήτρα και έτσι δεν χρειάζεστε την προστατευτική χορήγηση κάποιου προγεσταγόνου. Τα τοπικά οιστρογόνα δεν εμφανίζουν τους ίδιους κινδύνους που έχουν τα συνδυασμένα σκευάσματα που συνήθως χορηγούνται σαν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Τα τοπικά οιστρογόνα μπορεί να είναι σε μορφή:
- πεσών που τοποθετούνται μέσα στον κόλπο
- κολπικού δακτυλίου
- κολπικής κρέμας
Πότε να σταματήσω να παίρνω θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Οι περισσότερες γυναίκες θα σταματήσουν να παίρνουν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης όταν εξαφανιστούν τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, που συνήθως είναι δύο ως πέντε χρόνια αφού εμφανιστούν.
Αυτό που συνήθως συνιστούμε είναι να μειώσουμε σταδιακά τη δόση παρά να κόψουμε τη χορήγηση απότομα. Κάποιες φορές μετά τη διακοπή της θεραπείας έχουμε επανεμφάνιση των συμπτωμάτων αλλά αυτά τα συμπτώματα εξαφανίζονται μετά από μερικούς μήνες. Στην περίπτωση που αυτό δεν συμβεί, ίσως χρειαστεί να συνεχιστεί η χορήγηση θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης έστω και σε χαμηλότερη δόση.
Μετά τη διακοπή της θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης, πιθανόν να χρειαστείτε θεραπεία για την κολπική ξηρότητα και για την πρόληψη της οστεοπόρωσης.
Για ποια γυναίκα είναι κατάλληλη η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης ;
Μπορούμε να ξεκινήσουμε την θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης μόλις αρχίσετε να έχετε τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Αφού βεβαιωθούμε ότι δεν υπάρχει περίπτωση εγκυμοσύνης, θα σας κάνουμε ρωτήσεις για το ιστορικό σας για να μάθουμε αν υπάρχει:
- ιστορικό καρκίνου του μαστού, των ωοθηκών ή του ενδομητρίου
- ιστορικό θρόμβων του αίματος
- ιστορικό καρδιακής νόσου ή εγκεφαλικού
- υψηλή αρτηριακή πίεση χωρίς θεραπεία. Θα πρέπει πρώτα να ελεγχθεί η αρτηριακή σας πίεση και μετά να ξεκινήσετε την θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης
- νόσο του ήπατος
Αν έχετε κάτι από τα παραπάνω, ίσως η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης να μην ενδείκνυται για εσάς.
Αν έχετε ακανόνιστες περιόδους και αυτό θα πρέπει να διερευνηθεί πριν χρησιμοποιηθεί θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης . Αν δεν ενδείκνυται να λάβετε θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης, τότε μπορούμε να συζητήσουμε εναλλακτικές θεραπείες.
Ποιες είναι οι εναλλακτικές θεραπείες αντί για θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Αλλαγές τρόπου ζωής
- Συστηματική άσκηση
- Κρατήστε το σώμα σας δροσερό τη νύχτα
- Μειώστε την πρόσληψη καφεΐνης, αλκοόλ και πικάντικων τροφών
- Προσπαθήστε να μειώσετε το άγχος σας
- Διακόψτε το κάπνισμα
Τιμπολόνη
Η τιμπολόνη είναι μια συνθετική ορμόνη που μπορεί να χρησιμοποιηθεί στις γυναίκες σε εμμηνόπαυση που έχουν διατηρήσει τη μήτρα τους. Η τιμπολόνη έχει μικτή δράση οιστρογόνου- προγεσταγόνου.
Αν έχετε ιατρικούς λόγους να μην πάρετε θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης (όπως για παράδειγμα αν έχετε ιστορικό καρκίνου του μαστού ή καρδιακής νόσου) δεν θα μπορέσετε να πάρετε ούτε τιμπολόνη.
Επίσης, δεν είναι κατάλληλη για τις γυναίκες εκείνες που εμφανίζουν συμπτώματα εμμηνόπαυσης πριν έρθει η εμμηνόπαυση ή αν δεν έχει περάσει ένας χρόνος από την τελευταία σας περίοδο.
Αντικαταθλιπτικά
Ορισμένα αντικαταθλιπτικά μπορούν να βελτιώσουν πολύ την εμφάνιση των εξάψεων, αν και δεν έχουν επίσημη άδεια συνταγογράφησης για αυτό το λόγο. Τέτοια είναι για παράδειγμα η βενλαφαξίνη και η σιταλοπράμη. Επειδή τα αντικαταθλιπτικά έχουν αντενδείξεις και παρενέργειες, χρειάζεται συζήτηση πριν τη συνταγογράφηση του.
Κλονιδίνη
Η κλονιδίνη είναι ένα φάρμακο που χρησιμοποιείται στη θεραπεία της αρτηριακής υπέρτασης αλλά έχει βρεθεί ότι βοηθά και στις εξάψεις και στους νυχτερινούς ιδρώτες σε ορισμένες εμμηνοπαυσιακές γυναίκες. Όπως κάθε φάρμακο και η κλονιδίνη έχει ορισμένες παρενέργειες που πρέπει να γνωρίζετε πριν τη θεραπεία. Μπορεί να γίνει δοκιμαστική χορήγηση του φαρμάκου για λίγες εβδομάδες για να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του. Αν δεν δουλεύει για εσάς ή έχει ανεπιθύμητες ενέργειες, τότε πρέπει να διακοπεί η χορήγησή του.
Ποιες είναι οι παρενέργειες της θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Οι ορμόνες που χρησιμοποιούνται στην θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης μπορεί να έχουν παρενέργειες, όπως:
- κατακράτηση υγρών
- πρήξιμο
- ευαισθησία μαστών ή πρήξιμο
- πονοκέφαλοι
- δυσπεψία
- κατάθλιψη
Ποια είναι τα οφέλη και οι κίνδυνοι από την θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Με την πάροδο των ετών, έχουν πραγματοποιηθεί πολλές έρευνες για τα οφέλη και τους κινδύνους από τη χρήση θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Το βασικό όφελος είναι ότι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης είναι πολύ αποτελεσματική στον έλεγχο και την ανακούφιση από τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης. Επίσης, μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης οστεοπόρωσης και καρκίνου του παχέως εντέρου και του ορθού. Παρόλα αυτά, η μακροχρόνια χορήγηση δεν ενδείκνυται και η πυκνότητα του οστού θα μειωθεί πολύ γρήγορα μόλις διακοπεί η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.
Η συνδυασμένη θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης αυξάνει λίγο τον κίνδυνο για εμφάνιση καρκίνου του μαστού, του ενδομητρίου και της ωοθήκης καθώς και εγκεφαλικού επεισοδίου. Επίσης αυξάνει την πιθανότητα εν τω βάθει φλεβοθρόμβωσης και πνευμονικής εμβολής (απόφραξη της πνευμονικής αρτηρίας). Υπάρχουν άλλα διαθέσιμα φάρμακα που μπορούν να θεραπεύσουν την οστεοπόρωση και δεν έχουν τους ίδιους κινδύνους.
Οι περισσότεροι ειδικοί επί του θέματος συμφωνούν ότι αν η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης χρησιμοποιηθεί για μικρό χρονικό διάστημα (όχι περισσότερο από πέντε χρόνια), τα οφέλη είναι μεγαλύτερα από τους κινδύνους. Αν για κάποιο λόγο μια γυναίκα παίρνει θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης για πάνω από δέκα χρόνια, θα πρέπει να μιλήσουμε σχετικά, να συζητήσουμε για τους κινδύνους και να υπάρχει στενότερη παρακολούθηση.
