Γράφει ο Νίκος Σταμούλης, Ειδικός Παθολόγος
- Τι είναι η εποχική γρίπη και πως εκδηλώνεται;
Η γρίπη είναι μια οξεία μεταδοτική νόσος του αναπνευστικού συστήματος που προκαλείται από τους ιούς της γρίπης. Μπορεί να προκαλέσει από ήπια έως και σοβαρή νόσηση. Μάλιστα κάποιες φορές μπορεί να οδηγήσει ακόμα και στο θάνατο. Οι ιοί τύπου Α ή Β αποτελούν τα κύρια αίτια γρίπης στον άνθρωπο. Αυτοί προσβάλλουν το ανώτερο ή/ και το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα (μύτη, φάρυγγας, λάρυγγας, βρόγχοι). Συχνά ο όρος “γρίπη” χρησιμοποιείται ως συνώνυμο των λέξεων “κρύωμα” ή “ίωση” αλλά, στην ιατρική, “γρίπη” ονομάζουμε τη νόσο που οφείλεται στους παραπάνω συγκεκριμένους ιούς.
Τα συμπτώματα της γρίπης συνήθως ξεκινούν απότομα και περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, πόνους των μυών και των αρθρώσεων, πονοκέφαλο, έντονη κόπωση, καταρροή, πονόλαιμο, βήχα (συνήθως ξηρό). Τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν συμπτώματα από το γαστρεντερικό, όπως ναυτία, εμέτους, διάρροια, ενώ στους ενήλικες τα συμπτώματα αυτά είναι σπάνια.
- Πως ξεχωρίζουμε την γρίπη από το κρυολόγημα;
Κατά την διάρκεια της εποχής της γρίπης κυκλοφορούν και άλλοι ιοί που προσβάλλουν το αναπνευστικό και προκαλούν παρόμοια συμπτώματα με αυτά της γρίπης. Σε αυτούς τους ιούς περιλαμβάνονται οι ρινοϊοί, που είναι η κύρια αιτία του κοινού κρυολογήματος. Τα συμπτώματά του συνήθως είναι πιο ελαφρά, περιορίζονται στο ανώτερο αναπνευστικό (καταρροή, φτάρνισμα, πονόλαιμος), διαρκούν λιγότερο, ενώ σπάνια συμβαίνουν επιπλοκές. Αντίθετα, η γρίπη μπορεί να προκαλέσει σοβαρή νόσηση και επιπλοκές που καμιά φορά μπορεί να είναι θανατηφόρες για κάποια άτομα, π.χ. άτομα με χρόνια νοσήματα.
Πολλές φορές ένα σοβαρό κρυολόγημα και μια μέτριας βαρύτητας γρίπη μπορεί να εμφανίζονται με την ίδια περίπου κλινική εικόνα. Συνήθως οι γιατροί θέτουν τη διάγνωση με βάση τα συμπτώματα. Πάντως είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε τη γρίπη από άλλες ιώσεις του αναπνευστικού και μόνο με ειδικές εργαστηριακές εξετάσεις μπορεί να γίνει ακριβής διάγνωση. Οι εξετάσεις αυτές είναι η απομόνωση, η καλλιέργεια του ιού στις ρινοφαρυγγικές εκκρίσεις ή ο έλεγχος για αντισώματα κατά του ιού στο αίμα. Στις περισσότερες περιπτώσεις δεν είναι απαραίτητο να γίνονται τέτοιες εξετάσεις, καθώς τα αποτελέσματά τους δεν πρόκειται να επηρεάσουν τον τρόπο αντιμετώπισης του ασθενούς.
- Πως ξεχωρίζουμε τα συμπτώματα της γρίπης από αυτά της COVID-19;
Τόσο η Covid-19 όσο και η κοινή γρίπη μπορεί να προκαλέσουν συμπτώματα όπως ο πυρετός, η κόπωση, οι μυϊκοί πόνοι, ο πονόλαιμος, η δύσπνοια, ο εμετός και η διάρροια. Μολαταύτα, η μόλυνση από τον κορωνοϊό μπορεί να διαπιστωθεί από τον πονοκέφαλο και τον ξηρό βήχα που προκαλεί. Η απώλεια της γεύσης και της όσφρησης ήταν αρχικά η κυριότερη προειδοποίηση για τα κρούσματα, και παραμένει πιθανό σύμπτωμα, αλλά η διαγνωστική της χρησιμότητα έχει ελαττωθεί με τις νέες μεταλλάξεις. Ο καλύτερος τρόπος για να ξέρει κανείς είναι να κάνει τεστ. Πλέον υπάρχουν και στην Ελλάδα τα διπλά self test για κορωνοϊό και γρίπη. Πρόκειται για τα γνωστά σε όλους διαγνωστικά τεστ, με τη διαφορά πως αυτά μπορούν να ανιχνεύσουν ταυτόχρονα τόσο τον κορωνοϊό όσο και τη γρίπη Α ή/και Β τύπου.
- Ποιοι είναι οι βασικοί τρόποι μετάδοσης της γρίπης;
Η γρίπη μεταδίδεται από το ένα άτομο στο άλλο όταν ένας ασθενής βήχει, φταρνίζεται ή μιλά και διασπείρει τους ιούς στον αέρα με τη μορφή πολύ μικρών, αόρατων σταγονιδίων ή και μέσω των χεριών, όταν κάποιος αγγίζει αντικείμενα και επιφάνειες που έχουν μολυνθεί και στη συνέχεια πιάνει τα μάτια του, τη μύτη ή το στόμα του. Ο ψυχρός καιρός και ο συγχρωτισμός αυξάνουν τη μετάδοση της γρίπης. Οι ενήλικες μπορεί να μεταδώσουν τη νόσο μία ημέρα πριν αρρωστήσουν έως 5-7 ημέρες από τη στιγμή που θα εκδηλώσουν τα συμπτώματα. Τα παιδιά και οι ανοσοκατεσταλμένοι ασθενείς μπορεί να μεταδίδουν για περισσότερο από μία εβδομάδα.
- Υπάρχουν επιπλοκές της γρίπης; Ποια συμπτώματα θα πρέπει να μας ανησυχήσουν;
Οι περισσότεροι υγιείς άνθρωποι ξεπερνούν τη γρίπη χωρίς να παρουσιάσουν επιπλοκές, ορισμένοι όμως άτομα που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για σοβαρές επιπλοκές από τη γρίπη.
Μερικές από τις επιπλοκές αυτές είναι η πνευμονία από τον ίδιο τον ιό της γρίπης ή από μικρόβια (κυρίως από πνευμονιόκοκκο), η αφυδάτωση, οι κρίσεις άσθματος στα άτομα που πάσχουν από βρογχικό άσθμα, η παρόξυνση της χρόνιας βρογχίτιδας, η επιδείνωση της καρδιακής ανεπάρκειας ή του διαβήτη. Τα παιδιά μπορεί, επίσης, να παρουσιάσουν ιγμορίτιδα και ωτίτιδα.
Τα συμπτώματα για τα οποία θα πρέπει άμεσα να συμβουλευτείτε τον γιατρό σας είναι: υψηλός και παρατεινόμενος πυρετός, δύσπνοια, “βάρος” στο στήθος, λιποθυμικά επεισόδια, σύγχυση, πολλοί ή παρατεινόμενοι έμετοι.
- Ποια άτομα κινδυνεύουν περισσότερο από τις επιπλοκές της γρίπης ;
Ο ιός της γρίπης μπορεί να προσβάλλει όλες τις ηλικιακές ομάδες. Ωστόσο τον υψηλότερο κίνδυνο για σοβαρή νόσηση και εμφάνιση επιπλοκών διατρέχουν συγκεκριμένα:
-άτομα ηλικίας 60 ετών και άνω,
-παιδιά > 6 μηνών και ενήλικες που παρουσιάζουν έναν ή περισσότερους επιβαρυντικούς παράγοντες ή χρόνια νοσήματα (άσθμα ή άλλες χρόνιες πνευμονοπάθειες,
-καρδιακή νόσο με σοβαρές αιμοδυναμικές διαταραχές,
-ανοσοκαταστολή,
-μεταμόσχευση οργάνων, δρεπανοκυτταρική νόσο και άλλες αιμοσφαιρινοπάθειες,
-σακχαρώδη διαβήτη ή άλλο χρόνιο μεταβολικό νόσημα,
– χρόνια νεφροπάθεια,
νευρομυϊκά ή νευρολογικά νοσήματα),
-έγκυες γυναίκες ανεξαρτήτου ηλικίας κύησης, λεχώνες, θηλάζουσες,
-άτομα με Δείκτη Μάζας Σώματος (ΒΜΙ) >40,
-παιδιά που παίρνουν ασπιρίνη μακροχρόνια για τον πιθανό κίνδυνο εμφάνισης συνδρόμου Reye μετά από γρίπη,
– άτομα που βρίσκονται σε στενή επαφή με παιδιά < 6 μηνών ή φροντίζουν άτομα με υποκείμενο νόσημα, τα οποία διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο επιπλοκών από τη γρίπη,
-κλειστοί πληθυσμοί, εργαζόμενοι σε χώρους παροχής υπηρεσιών υγείας (ιατρονοσηλευτικό προσωπικό και λοιποί εργαζόμενοι), επαγγελματίες και γενικά άτομα που έρχονται σε συστηματική επαφή με πουλερικά.
Αν ανήκετε σε κάποια από τις παραπάνω ομάδες υψηλού κινδύνου, θα πρέπει να συμβουλευτείτε το γιατρό σας αμέσως μόλις εμφανίσετε συμπτώματα γρίπης.
- Πώς μπορώ να προστατευτώ από τη γρίπη;
Η τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής είναι ένας αρκετά αποτελεσματικός τρόπος για να προστατεύσουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας, από την γρίπη. Για το λόγο αυτό:
- Αποφύγετε στενή επαφή με άλλα άτομα.
- Αποφύγετε να έρχεστε σε επαφή με άτομα που είναι άρρωστα.
- Κρατήστε απόσταση από τους άλλους όταν είστε εσείς άρρωστοι για να τους προφυλάξετε και να μην αρρωστήσουν.
- Μείνετε στο σπίτι σας όταν είστε άρρωστοι για τουλάχιστον 24 ώρες από την υποχώρηση του πυρετού.
- Καλύψτε με χαρτομάντιλο το στόμα και τη μύτη σας όταν βήχετε ή φταρνίζεστε.
- Πλένετε συχνά τα χέρια σας.
- Αποφύγετε να πιάνετε τα μάτια σας, τη μύτη σας ή το στόμα σας.
- Πόσο αποτελεσματικό είναι το αντιγριπικό εμβόλιο;
Μέχρι σήμερα, ο κύριος τρόπος για να προστατευθεί κανείς από τη γρίπη είναι ο έγκαιρος εμβολιασμός. Κανένα φάρμακο δεν μπορεί να υποκαταστήσει τον αντιγριπικό εμβολιασμό, που είναι το κύριο μέτρο πρόληψης για την γρίπη. Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται κάθε χρόνο κατά το χρονικό διάστημα Οκτωβρίου-Νοεμβρίου. Χρειάζονται περίπου 2 εβδομάδες από τον εμβολιασμό ώστε ο οργανισμός να δημιουργήσει προστατευτικά αντισώματα για τη γρίπη. Μπορεί βέβαια κάποιος να εμβολιαστεί και τώρα, εάν ανήκει στις ευπαθείς ομάδες και για κάποιο λόγο δεν εμβολιάστηκε έγκαιρα.
Στους ενήλικες αρκεί να γίνεται μόνο μία δόση εμβολίου κάθε χρόνο. Μελέτες έχουν δείξει ότι επαναληπτική δόση του εμβολίου γρίπης δεν προσφέρει στην βελτίωση της ανοσίας. Στα παιδιά ηλικίας μικρότερης των 9 ετών που εμβολιάζονται για πρώτη φορά κατά της γρίπης, πρέπει να γίνονται δύο δόσεις εμβολίου, σε διάστημα τουλάχιστον ενός μήνα η μία από την άλλη. Το εμβόλιο περιέχει νεκρούς ιούς γρίπης ή τμήματα του ιού και για τον λόγο αυτό δεν προκαλεί νόσο. Όταν οι ιοί της γρίπης που περιλαμβάνει το εμβόλιο είναι παρόμοιοι με τους ιούς που κυκλοφορούν τη συγκεκριμένη περίοδο, είναι πολύ αποτελεσματικό. Από μελέτες που έχουν γίνει, έχει δειχθεί ότι προστατεύεται από τη νόσο το 70-90% των ατόμων που εμβολιάζονται. Στους ηλικιωμένους και σε αυτούς που πάσχουν από σοβαρά χρόνια νοσήματα το εμβόλιο συχνά είναι λιγότερο αποτελεσματικό, αλλά ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις μειώνει τις εισαγωγές στο νοσοκομείο και τους θανάτους από επιπλοκές.
Οι ιοί της γρίπης αλλάζουν συνεχώς. Γενικά, σε κάθε περίοδο γρίπης κυκλοφορούν στελέχη του ιού που έχουν μικρές διαφορές από αυτά της προηγούμενης περιόδου. Για το λόγο αυτό η σύνθεση του εμβολίου αλλάζει κάθε χρόνο. Ακόμη και στην περίπτωση που η σύνθεση του εμβολίου είναι η ίδια με αυτή της προηγούμενης περιόδου, ο εμβολιασμός πρέπει να επαναλαμβάνεται γιατί η ανοσία που αφήνει το εμβόλιο εξασθενεί μετά από 6 μήνες περίπου, επομένως δεν υπάρχει προστασία εναντίον της γρίπης την επόμενη περίοδο.
- Ποια είναι η θεραπεία για την εποχική γρίπη όταν υπάρχουν έντονα συμπτώματα;
Όπως συμβαίνει με τις περισσότερες ιώσεις, έτσι και η γρίπη συνήθως “θα κάνει τον κύκλο της”. Χρειάζεται ξεκούραση, πολλά υγρά, αποφυγή του καπνίσματος, λήψη αντιπυρετικών για την αντιμετώπιση του πυρετού και παυσίπονων για την αντιμετώπιση του πόνου των μυών. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν καμία θέση στην θεραπεία της γρίπης, διότι δεν καταπολεμούν τους ιούς. Μη δίνετε ασπιρίνη σε παιδιά και εφήβους, ιδίως όταν έχουν πυρετό, αν δεν συμβουλευθείτε πρώτα γιατρό. Στα άτομα αυτής της ηλικίας που έχουν αρρωστήσει με γρίπη, η ασπιρίνη μπορεί, σπάνια, όπως προαναφέραμε, να προκαλέσει ένα σοβαρό νόσημα που λέγεται σύνδρομο Reye.
Τα φάρμακα που είναι δραστικά έναντι των ιών της γρίπης είναι ειδικά αντι- ιικά. Αυτά μπορεί να ελαττώσουν τη διάρκεια της χωρί; επιπλοκές γρίπης κατά περίπου μία ημέρα, εάν χορηγηθούν εγκαίρως, δηλαδή μέσα στις δύο πρώτες ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων. Μπορούν επίσης να προλάβουν σοβαρές επιπλοκές της γρίπης, όπως την πνευμονία. Για ασθενείς υψηλού κινδύνου, η θεραπεία με αντι- ιικά μπορεί να αποτρέψει βαρύτερη νόσηση και ανάγκη για νοσηλεία. Οι περισσότεροι πάντως ασθενείς με ήπια συμπτώματα βελτιώνονται μέσα σε 3-4 ημέρες και δε χρειάζεται να τα πάρουν. Ο γιατρός μπορεί να χορηγήσει αντι- ιικά σε ασθενείς που ανήκουν σε ομάδα υψηλού κινδύνου ή που παρουσιάζουν σοβαρά συμπτώματα. Τα φάρμακα αυτά, όπως όλα τα φάρμακα, έχουν παρενέργειες, οι οποίες μπορεί να είναι σημαντικές. Ως εκ τούτου, είναι απαραίτητο να λαμβάνονται με συνταγή γιατρού και υπό προσεκτική παρακολούθηση.
- Κινδυνεύω περισσότερο από τη γρίπη αν πρόσφατα νόσησα από COVID-19;
Δεν υπάρχει κάποια μελέτη που να συνδέει τις δύο παραπάνω καταστάσεις. Ωστόσο, κάποιος που έχει πρόσφατα νοσήσει από COVID-19 έχει πεσμένο ανοσοποιητικό, οπότε πράγματι δεν αποκλείεται να νοσήσει από γρίπη ή κάποιον άλλον ιό.
