Από τον ψυχίατρο Στάθη Μπαρτζώκα
Πολλοί μιλάνε σήμερα για ψυχαναγκασμούς, κατηγορούν άλλους ότι είναι ψυχαναγκαστικοί και είμαι σίγουρος ότι αρκετοί από αυτούς δεν ξέρουν τι σημαίνει η λέξη. Αρχικά, να ξεχωρίσουμε δύο πράγματα: Άλλο η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα και η άλλο η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή (ΙΨΔ). Σε αντίθεση με την πρώτη, η δεύτερη είναι ασθένεια και μάλιστα από τις πιο σοβαρές της ψυχιατρικής.
Ως ψυχαναγκαστική προσωπικότητα ορίζουμε τα άτομα που έχουν τάξη, σειρά σε ό,τι κάνουν, τους εκνευρίζει η ακαταστασία, είναι «μονωμένοι» συναισθηματικά, ιδιαίτερα ηθικοί και δίκαιοι. Για να θυμηθούμε μια παλιότερη θεατρική επιτυχία του κ. Γιάννη Ζουγανέλη, θα λέγαμε ότι είναι τύποι του «Συγγνώμη που με πάτησες». Πίσω από αυτή τη φαινομενικά ήρεμη προσωπικότητα κρύβεται μεγάλη ένταση, ιδιαίτερο άγχος, το οποίο πηγάζει από τον φόβο ότι κάτι κακό θα συμβεί. Αυτή είναι η ψυχαναγκαστική προσωπικότητα που υπακούει σε νόμους, έχει ιδιαίτερη σχέση με την τάξη και την καθαριότητα αλλά και με το άγχος.
Ας περάσουμε τώρα στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή. Μέχρι τώρα η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Εταιρία την κατέτασσε στις αγχώδεις διαταραχές αλλά από το 2014 το καινούργιο DSM-5 την ξεχωρίζει ως ιδιαίτερη ψυχιατρική διαταραχή. Πλέον μιλάμε για ασθένειες ψυχαναγκαστικού φάσματος και όχι για αγχώδεις διαταραχές.
Συμπτώματα και παρερμηνείες
Τι είναι όμως ιδεοληψίες; Πρόκειται για επαναλαμβανόμενες παράλογες σκέψεις που παρεμβάλλονται μεταξύ υγιών σκέψεων του ατόμου, συνοδεύονται από έντονο άγχος και δυσφορία και ακολουθούνται από ψυχαναγκαστικές εκδηλώσεις κινητικές ή νοητικές. Το άτομο προσπαθεί να αντισταθεί σε αυτή την παράλογη σκέψη αλλά τελικά δεν τα καταφέρνει. Για να καταλάβετε τι θέλω να πω, ως μία εθνική ιδεοληψία θα χαρακτήριζα την έκφραση «χτύπα ξύλο». Από που προκύπτει ότι εάν χτυπήσεις ξύλο δεν θα γίνει το κακό, δεν μπορεί να το εξηγήσει κανείς.
Οι ιδεοληψίες μπορεί να είναι και εικόνες ή φόβοι και συνοδεύονται πάντα από άγχος και ενόχληση. Μπορεί να είναι ολόκληρες φράσεις ή στίχοι που ενδέχεται να είναι μια βλαστήμια ή μία σκέψη με άσχετο περιεχόμενο. Υπάρχει κάτι «μαγικό» σε αυτού του τύπου την σκέψη δηλαδή αν τη σκεφτώ κάτι θα γίνει. Πιστεύει, δηλαδή, ο ασθενής ότι η σκέψη θα προκαλέσει ένα γεγονός π.χ. εάν σκεφτώ κάτι θα έρθει το λεωφορείο. Πολλές φορές ο ιδεοψυχαναγκαστικός πλένει τα χέρια μέχρι τραυματισμού, φοβάται τα μικρόβια σε υπερβολικό βαθμό και πάντα έχει αμφιβολίες «ελέγχου», εάν έκλεισε το θερμοσίφωνο, εάν πήρε μαζί του τα κλειδιά, εάν κλείδωσε το σπίτι. Αυτές οι σκέψεις είναι βασανιστικές, δυσκολεύουν την ζωή του ατόμου και το κάνουν ιδιαίτερα δυσλειτουργικό.
Αιτίες και… παρερμηνείες
Είναι συχνή η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή; Με τις τελευταίες επιδημιολογικές μελέτες υπολογίζεται στο 2% του πληθυσμού με κύριο peak στις ηλικίες 20-30.
Ποια είναι η αιτιολογία της νόσου; Πολλοί μιλάνε για κληρονομικότητα, άλλοι συγχέουν την ψυχαναγκαστική προσωπικότητα που όπως είπαμε συνοδεύεται από τελειοθηρία, ισχυρογνωμοσύνη και αναποφασιστικότητα, πράγμα που όμως οι τελευταίες μελέτες δεν αποδεικνύουν. Οι ψυχαναλυτές κάνουν λόγο και για παλινδρόμηση στο πρωκτικό στάδιο κατά Freud και χρησιμοποίηση πρώιμων ψυχαναλυτικών μηχανισμών άμυνας, όπως είναι η μόνωση και η μετάθεση. Τελευταία, γίνεται ιδιαίτερος λόγος για τον ρόλο της σεροτονίνης, του νευροδιαβιβαστή, ο οποίος- όταν βρίσκεται σε φυσιολογικά επίπεδα- ευθύνεται για την ηρεμία και τη χαλάρωση και που συχνά αποκαλούν «ορμόνη της ευτυχίας». Έχει διαπιστωθεί ότι οι εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης παίζουν ιδιαίτερο ρόλο στην θεραπεία της ασθένειας.
Προσοχή όμως: Πολλές φορές σε περιόδους άγχους αρκετοί άνθρωποι προβαίνουν σε ψυχαναγκαστικές πράξεις, όπως είναι το μέτρημα και το επαναλαμβανόμενο, εξοντωτικό τσεκάρισμα. Αυτό είναι κάτι παροδικό και συνήθως εκλείπει όταν περάσει η ιδιαίτερα στρεσογόνος περίοδος που βιώνουν. Επίσης, πολλοί άνθρωποι είναι απλώς ιδιαίτερα προληπτικοί π.χ. θεωρούν ως ένδειξη κακοτυχίας τη μαύρη γάτα ή την Τρίτη και 13 κλπ. Καμία από τις παραπάνω περιπτώσεις δεν υπάγονται στην κατηγορία των ψυχαναγκαστικών.
Αντιμετώπιση
Η πορεία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής είναι χρόνια με περιόδους υφέσεων και εξάρσεων.
Η θεραπεία της ασθένειας στηρίζεται στις διάφορες ψυχοθεραπείες, συμπεριφορική, γνωσιακή και ψυχαναλυτική. Έχουμε διάφορες τεχνικές, κυρίως την τεχνική της «έκθεσης» στο φοβικό αντικείμενο: Το άτομο ενθαρρύνεται να εκτεθεί σ’ αυτό που το φοβίζει, να παραμείνει σε επαφή με το αντικείμενο ή την κατάσταση που του προκαλεί εμμονή, καθώς και να μην εκτελεί μια τελετουργία, ώστε σταδιακά να μειώσει την πίεση που του προκαλείται από την εμμονή.
Η καλύτερη θεραπεία σήμερα θεωρείται η συμπεριφορική- γνωσιακή ψυχοθεραπεία σε συνδυασμό με SSRI?S φάρμακα (εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης.
Πρέπει να καταλάβουμε ότι η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή δεν είναι κάτι απλό που μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε μόνοι μας αλλά χρειαζόμαστε την βοήθεια του ειδικού ψυχιάτρου. Είναι εντυπωσιακό πόσοι ασθενείς πάνε πολύ καλύτερα με τις ενδεδειγμένες θεραπείες. Απλά τολμήστε!
http://stathisbartzokas.webnode.gr/schetika-me-emas/
