Η διαγνωστική προσπέλαση μία ενδεχόμενης άνοιας είναι μια σύνθετη διαδικασία. Συνήθως απαιτεί το συνδυασμό κλινικών, νευροψυχολογικών, αιματολογικών και απεικονιστικών ευρημάτων. Η έκταση των εξετάσεων που θα απαιτηθούν εξαρτάται κυρίως από την ηλικία του ασθενούς, καθώς και από το είδος, τη βαρύτητα και την ταχύτητα εγκατάστασης των συμπτωμάτων.
Γράφει ο Ανδρέας Π. Μούστρης, Νευρολόγος, MSc https://www.neyrologos.gr/
Πολλές φορές, ειδικά όταν πρόκειται για ηλικιωμένα άτομα, τα συμπτώματα μιας βραδέως εξελισσόμενης άνοιας εκλαμβάνονται ως σημάδια φυσιολογικού γήρατος, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να προσέρχονται στο νευρολογικό ιατρείο με προχωρημένη νοητική έκπτωση. Αντίστροφα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις όπου νεότερα άτομα, σε περιόδους συναισθηματικής φόρτισης, εμφανίζουν ήπιες διαταραχές της συγκέντρωσης και της μνήμης, για τις οποίες απευθύνονται στο νευρολόγο με την ανησυχία μιας αρχόμενης νόσου Alzheimer.
Η διαδικασία της διάγνωσης μπορεί να διαχωριστεί σε 3 βήματα :
– Διερεύνηση του αν πράγματι υπάρχει γνωστική έκπτωση σε βαθμό άνοιας (πολλές φορές πρόκειται για ήπια γνωστική διαταραχή).
– Έλεγχος και αποκλεισμός των αναστρέψιμων αιτίων που μιμούνται τη συμπτωματολογία.
– Εφόσον τα παραπάνω αποκλειστούν, προσδιορισμός του τύπου της μη αναστρέψιμης άνοιας.
Αν και για ορισμένες περιπτώσεις γνωστικής έκπτωσης η αιτιολογική διάγνωση μπορεί να γίνει με τη βοήθεια απλών εξετάσεων, για τις συνήθεις μορφές άνοιας (όπως η Alzheimer και η άνοια σωματιδίων Lewy), κάτι τέτοιο δεν είναι ακόμα εφικτό. Αυτό οφείλεται στη συχνή αλληλεπικάλυψη των συμπτωμάτων και στην έλλειψη εξετάσεων που να είναι απόλυτα ειδικές για τα συγκεκριμένα αίτια άνοιας. Ωστόσο, συνδυάζοντας διάφορα δεδομένα και εφαρμόζοντας τα διαγνωστικά κριτήρια, ο νευρολόγος μπορεί να προσδιορίσει τη μορφή της άνοιας με ακρίβεια.
Η σημασία της έγκαιρης εξέτασης και της αιτιολογικής διάγνωσης
Η έγκαιρη εξέταση και ο καθορισμός της αιτίας της άνοιας είναι σημαντικά για τους εξής λόγους:
– Σε αρκετές περιπτώσεις, τα συμπτώματα οφείλονται σε μία αναστρέψιμη μορφή άνοιας. Τα θεραπευτικά αποτελέσματα είναι καλύτερα όσο νωρίτερα ξεκινά η θεραπεία.
– Σε πολλές μη αναστρέψιμες περιπτώσεις, οι θεραπευτικές παρεμβάσεις οδηγούν σε καλύτερα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα όταν ξεκινούν έγκαιρα.
– Ορισμένα φάρμακα που είναι αποτελεσματικά σε μία μορφή άνοιας, μπορεί να είναι αναποτελεσματικά ή και βλαπτικά σε άλλες μορφές.
– Η οικογένεια έχει περισσότερο χρόνο για να προετοιμαστεί και να προγραμματίσει τη φροντίδα του πάσχοντος μέλους.
Διαγνωστική προσέγγιση
Η διάγνωση της άνοιας γίνεται κατά κανόνα στο εξωτερικό νευρολογικό ιατρείο. Νοσηλεία πραγματοποιείται σε ασυνήθεις ή ταχέως εξελισσόμενες μορφές, προκειμένου να διενεργηθούν ειδικές εξετάσεις. Η τυπική διαγνωστική προσέγγιση περιλαμβάνει συνήθως τα ακόλουθα:
Λεπτομερές ιστορικό και κλινική εξέταση.
Αποτελούν το πιο σημαντικό βήμα. Αξιολογείται το είδος των συμπτωμάτων, η βαρύτητά τους και η χρονική εξέλιξή τους. Στη διαδικασία αυτή, η συμβολή των μελών της οικογένειας/φροντιστών είναι ιδιαίτερα χρήσιμη. Οι νοητικές λειτουργίες ελέγχονται με τη χρήση ειδικών κλιμάκων, με τις οποίες εκτιμώνται:
-Ο προσανατολισμός στο χρόνο και στο χώρο
-Η προσοχή και η συγκέντρωση
-Η βραχυπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη μνήμη
-Οι γλωσσικές ικανότητες
-Οι οπτικοχωρικές ικανότητες
-Οι επιτελικές (εκτελεστικές) λειτουργίες
Εξετάσεις αίματος
Εφ’ όσον τεκμηριωθεί η νοητική έκπτωση, διενεργούνται εξετάσεις αίματος για την αναζήτηση ενδεχόμενων αναστρέψιμων αιτίων άνοιας. Οι συνήθεις εξετάσεις είναι:
-γενική αίματος
-βιοχημικές
-βιταμίνη Β12
-θυρεοειδοτρόπος ορμόνη
Απεικονιστικές εξετάσεις
Οι απεικονιστικές εξετάσεις διενεργούνται προκειμένου να διερευνηθεί περαιτέρω η αιτιολογία της άνοιας. Στην περίπτωση που πρόκειται για νόσο Alzheimer ή άνοια με σωμάτια Lewy, τα ευρήματα της αξονικής ή μαγνητικής τομογραφίας εγκεφάλου είναι, σε γενικές γραμμές, μη ειδικά. Ωστόσο, οι εξετάσεις αυτές είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τη διάγνωση άλλων μορφών άνοιας, όπως:
-Η αγγειακή άνοια
-Οι μετωποκροταφικές άνοιες
-Ο υδροκέφαλος φυσιολογικής πίεσης
-Η νόσος Creutzfeldt-Jakob (σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια)
-Η άνοια που οφείλεται σε χωροκατακτητικές εξεργασίες (όγκοι, χρόνια υποσκληρίδια αιματώματα)
Εξετάσεις για τη διερεύνηση ασυνήθων περιπτώσεων άνοιας
Οσφυονωτιαία παρακέντηση
Η οσφυονωτιαία παρακέντηση είναι μια επεμβατική ενδονοσοκομειακή εξέταση. Έχει ομοιότητες με την επισκληρίδιο αναισθησία που γίνεται προ του τοκετού. Πραγματοποιείται με τη χρήση λεπτής βελόνας, η οποία εισάγεται εντός της σπονδυλικής στήλης, στο ύψος του 3ου οσφυικού σπονδύλου. Με αυτή, λαμβάνεται μικρή ποσότητα από το υγρό που περιβάλλει το νωτιαίο μυελό (εγκεφαλονωτιαίο υγρό). Είναι χρήσιμη σε περιπτώσεις ταχέως εξελισσόμενης άνοιας ή όταν πιθανολογούνται ασυνήθη αίτια.
Σπινθηρογράφημα αιματικής ροής εγκεφάλου
Το σπινθηρογράφημα εκπομπής μονήρους φωτονίου (SPECT) πραγματοποιείται σε εργαστήρια πυρηνικής ιατρικής. Περιλαμβάνει την ενδοφλέβια χορήγηση ενός ειδικού ραδιοφαρμάκου, το οποίο κατανέμεται στον εγκέφαλο ανάλογα με την αιματική ροή, παρέχοντας πληροφορίες για την περιοχική μεταβολική δραστηριότητα.
Ηλεκτροεγκεφαλογράφημα
Το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα καταγράφει την ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου με τη βοήθεια επιφανειακών ηλεκτροδίων. Είναι μια απλή εξέταση που πραγματοποιείται κυρίως για τη διάγνωση της επιληψίας. Σε ορισμένες περιπτώσεις άνοιας, ενδέχεται να παράσχει χρήσιμες πληροφορίες.
Γενετικός έλεγχος
Ο γενετικός έλεγχος έχει νόημα σε ελάχιστες περιπτώσεις. Μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν πιθανολογείται η ύπαρξη μιας κληρονομικής μορφής άνοιας, (συνήθως υπάρχει οικογενειακό ιστορικό και τα συμπτώματα εμφανίζονται σε νέες ηλικίες). Διενεργείται σε εξειδικευμένα κέντρα, τηρώντας συγκεκριμένα πρωτόκολλα.
Βιοψία εγκεφαλικού ιστού
Είναι η πιο επεμβατική εξέταση και γίνεται από νευροχειρουργό. Πλέον, πραγματοποιείται σπάνια. Έχει ένδειξη κυρίως σε ταχέως εξελισσόμενες μορφές γνωστικής έκπτωσης, όταν η διάγνωση παραμένει αμφίβολη μετά από όλες τις υπόλοιπες εξετάσεις.
